ميراث مكتوب- حجت الاسلام محمد علي مهدوي راد در نشستي با عنوان «مطالعات تفسيري قرآن كريم در دوران جديد: جهان عرب و غرب»، گفت: مطالعات قرآني، چه حوزه علوم قرآني و چه تفاسير اهل سنت و شيعي، گسترده و جدي است و ما همچنان با يك فاصله گسترده، از آنها عقب هستيم.
وي در هشتاد و دومين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب كه روز شنبه 5 شهريور 1390 در مجتمع باغ زيباي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تهران برگزار شد، افزود: حقيقتش اين است كه ما هنوز كه هنوز است، آگاهي ها و اطلاعاتمان از مطالعات كشورهاي اسلامي- حالا كشورهاي عربي كه بماند- بسيار بسيار اندك است. من به لحاظ اينكه تقريباً 25 يا 30 سال بعد از انقلاب، يكسره كارم اين بوده، مطالعه مي كردم، درس مي دادم، مي نوشتم و علاقه اي هم به مجموع كتب داشتم و به قول بعضي ها، جم�’اع الكتب بودم، از اين جهت شايد اطلاعاتي داشته باشم و از مدتي كه مسئول كتابخانه تخصصي علوم قرآني وابسته به دفتر آيت الله العظمي سيستاني بودم و تقريباً تا آنجايي كه براي ما امكان داشته باشد، جديدترين كتابهاي قرآني را تهيه مي كنيم. يك فرصت مان نمايشگاه بين المللي كتاب ايران است و يكي هم نمايشگاه هاي بين المللي ديگر كه عمدتاً در مصر، سوريه، لبنان، عربستان و اردن كه حداقل سالي يكبار، يكي از اينها را رفته ايم.
حجت الاسلام مهدوي راد با اشاره به جايگاه اين كتب در عربستان گفت: حقيقت اين است كه در عربستان، يك تحول بسيار قابل توجه پژوهشي، شكل گرفته و گسترده شده و ادامه دارد. بگذريم از اينكه سمت و سوي آن چه حالتي دارد؟ در چه حدي عمق دارد؟ ولي رويكرد آنها به آموزش و پژوهش در دانشگاه هاي متعدد، بسيار گسترده است. يك بخش خيلي مهم از مجموعه آنچه در عربستان نشر مي يابد، درباره تاريخ است و يا به تعبير دقيق تر، بازسازي تاريخ است كه خودشان گاهي اسم آن را «انقاذ التاريخ» مي نامند. يك بخش قابل توجه آن نقد است، جالب است بدانيم كه نقد آنها غالباً متوجه تشيع و تصوف است و يك بحث قابل توجهي در استوار سازي پايه هاي انديشه اي است كه اسم آن را السنة و الجماعه گذاشته اند، يعني همان بحث سلفي گري و وهابي گري است و اصلاً الان دوست ندارند اين لقب بر آنها نهاده شود و عربها تاكيد دارند كه به خودشان بگويند، السنة و الجماعه و پيشينه آن را مي برند تا ابن عباس ولي مطالعات قرآني و تفسيري آنها حقيقتاً جالب توجه است و حقيقتاً خوب است.
وي ادامه داد: پيشنهاد مي كنم روح المعاني آلوسي را كه شايد حدود يك ماه و اندي است از تحقيق جديد آن در 32 جلد از چاپ در آمده ، اين تحقيق، ارجاعاتش را، استخراجش، منابع آن را، نسخه بدلهايش را و مقابله هايش را ملاحظه كنيد با اين كارهايي كه ما انجام مي دهيم، واقعاً غير قابل باور است. درالمنثور را در 16 جلد به تحقيق بسيار حيرت آوري چاپ كرده اند و در مقدمه اش به اندازه 30 صفحه گزارش هاي چاپ هاي قبلي را آورده اند كه بخش قابل توجهي از آن، رواياتي است كه به نفع ماست، يعني رواياتي است كه درباره اهل بيت است، رواياتي است كه درباره اهل تشيع است و تاكيد كرده اند كه اينها در چاپ قبلي، افتاده بوده است.
حجت الاسلام مهدوي راد تاكيد كرد: در عربستان، اگر شما تا 5 سال گذشته به كتابخانه ها مراجعه مي كرديد، يك كتاب ترجمه اي پيدا نمي كرديد، نه تنها درمسائل ديني و مذهبي، حتي در تاريخ و ادبيات و رمان هم، يك كتاب از زبان هاي ديگر، نمي ديديد، ولي الان 2 شركت مهم، يكي شركت «الجرير» كه هم در مكه و هم در مدينه سه نمايندگي بسيار بزرگ دارد، هم شركت «اويكان» به ميدان ترجمه وارد شده اند و آثار بسيار مهمي را به عربي ترجمه مي كنند. نكته ديگر اينكه در عربستان، يك جريان تجديد نظر طلب يا يك ضد سلفي خيلي قابل توجهي بوجود آمده و جالب است كه بعضي از مولفان آن در خود عربستان زندگي مي كنند. كتاب بسيار مهمي بنام «نقد الخطاب السلفي ابن تيميه » اين كتاب حدود 800 صفحه است و مؤلف آن، آدرس خودش را هم داده است. فرد ديگري كه اسم مستعار آن ابن غرناس است، و تقريباً امروزه كسي ابن غرناس را اسم نامأنوسي است نامگذاري نمي كند، اين فرد 7 يا 8 جلد كتاب بسيار جدي و تند عليه ميراث اهل سنت نوشته است كه حتي ما هم آنقدر تند بودن را قبول نداريم!
وي با اشاره به اين موضوع كه 160عنوان مجله در عربستان فقط در حوزه علوم اسلامي و انساني پخش مي شود، گفت: از اينها، حدود 10 عنوان آن ويژه مطالعات قرآني است، مثل مجله الدراسات القرانيه كه حقيقتاً بحث هاي جدي قرآني است. دولت عربستان يك پشتيباني قابل توجهي از نشر مي كند و 45 تا 75 درصد سوبسيد به چاپ و نشر مي دهد. مصر نيز هنوز كه هنوز است، كانون مطالعات قرآني است. ما كمترين اطلاعات را از نشر مصر داريم. در همين 20 سال اخير، 5 و 6 جلد تفسير قابل توجه در مصر چاپ شده، تفسير شعرابي كه جنبه صوفي گري دارد، تفسير ابو زهره كه هنوز تمام نشده و تا آخر سوره «نحل» است. محمد ابو زهره آدم بسيار معقول و فهميده و با شعوري بود و از حوزه هاي علوم قرآني هم، بحث هاي نو و قابل توجهي دارد.
حجت الاسلام مهدوي راد از تلاش ها، فعاليت ها و پژوهش هاي خيلي خوب برادران عراقي در همين چند سال اخير پس از سقوط رژيم ياد كرد و گفت: آنها در 36 يا 38 سال حاكميت، فراوان نوشته اند كه روي هم مانده و خاك خورده است. مطمئناً آنها تفسيرهاي دوره اي قابل توجهي دارند كه هنوز نشرنيافته، ولي بحث هاي علوم قرآني خيلي خوبي، از اينها مرتب منتشر مي شود و بصورت خيلي گسترده، مجلات خوبي دارند كه من از 2 مجله شيعي و سني ياد مي كنم:
1) مجله المصباح القرآني كه ويژه مباحث قرآني است.
2) مجله البحوث و الدراسات الاسلاميه كه مجله عالمانه اي است.
وي افزود: واقعيت اين است كه سوريه در اين 100 سال اخير، كانون فكر نو بوده، ولي خيلي كم به آن توجه شده است. در اين 30 سال اخير بهترين تفسير ها را در سوريه داريم، مثل تفسير خوب وهبه زحيلي، تفسير المنير و تفسير عبدالرحمن ميداني كه بر اساس نزول است. مراكش هم مطالعات قرآني خيلي خوبي دارد. شما را ارجاع مي دهم به الدراسات القرانيه في المغرب، كتاب خيلي خوبي است كه فقط مطالعات قرن 14 علوم قرآني و تفسيري را در مغرب به صورت كلي گزارش كرده است.
جا دارد ياد كنم از اثر بلند آوازه، اما نه چندان مهم مرحوم دكتر محمد الجابري كه بعد از سالها نوشتن در حوزه كلام و مباحث اعتقادي، توقع بود يك كار كارستان در حوزه قرآن بكند. نيز كاري بنام المسير در 3 جلد به اضافه 1 جلد مقدمه و جمعاً در 4 جلد منتشر كرده كه جلد آخر مربوط به سوره و آيات مدني است كه كار درست و درماني نيست. در جلد اول هم كه مكي است، ايده هاي قابل توجهي دارد، اما مدخل آن خيلي مشكل دارد.
حجت الاسلام مهدوي راد در پايان افزود: يك سلسله از بحث هاي علوم قرآني، اخيراً براي فضلاي عرب جدي شده كه تلفيق اينها باعث شده يك سري آثار مهمي را به وجود بياورند، يكي مساله «جمع قرآن» است، شايد به خاطر ارتباطي كه با مطالعات خاورشناسان دارند و نقد و انتقادهايي كه آنها داشتند، توجه بليغي كرده اند كه جاي بحث «جمع القرآن» را سفت كنند. نكته ديگر كه اخيراً به آن پرداخته اند، مساله «نسخ» است. نفي نسخ در سالهاي اخير از محمد ابوزهره گرفته تا عبدالمتعال سعيد حيري كه انسان حسابي بوده است، كه الان تقريباً يك جريان جدي شده و كتابهاي مبنايي جدي در نسخ نوشته اند.
حرف آخر اينكه مطالعات قرآني، چه حوزه علوم قرآني و چه تفاسير اهل سنت و شيعي، گسترده و جدي است و ما همچنان با يك فاصله گسترده، از آنها عقب هستيم.