میراث مکتوب – علم الحیل یا اختصارا «حیل» (جمع حیله) متفاوت از حیل فقهی یا حیله‌های شرعی یکی از شاخه‌های علوم در بین مسلمانان بود که موضوع آن بررسی ساختار و ساختن اسباب شگفت انگیز و ماشین‌های سودمند بوده است. این علم در طبقه‌بندی علوم در میان مسلمانان معمولاً در یکی از شاخه‌های علوم ریاضی جای گرفته است.
یکی از آثار مهم در حوزه علم الحیل که بعد از کتاب الحیل بنوموسی شاکر خراسانی در قرن دوم هجری قمری مهم و درخور توجه است کتاب الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعه الحیل اثر ابوالعز اسماعیل بن رزاز الجزری در قرن ششم هجری قمری است. بنابر نظر سارتون از مورخان علم این رساله استادانه‌ترین اثر در نوع خود و اوج موفقیت مسلمانان در این زمینه (علم الحیل) به حساب می‌آید. در سال‌های اخیر به سبب گسترش توجه به تاریخ تکنولوژی در بین مسلمانان نسخه خطی الجامع بین العلم و العمل توسط محققان شناسایی و تصحیح و چاپ شده است.
متن کامل مقاله «استادانه‌ترین اثر در علم الحیل» نوشته حسین تولایی خوانساری که در شماره ۷۶ مجله «کتاب ماه علوم و فنون» منتشر شده است با کلیک بر روی گزینه دریافت فایل مطالعه کنید.