گویش گیلکی رودسر (آواشناسی، صرف، نحو، واژه‌نامه)

میراث مکتوب – گویش گیلکی یکی از گویش‌های ایرانیِ ناحیۀ حاشیۀ دریای خزر و از شاخۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو غربی است.

گروهی از پژوهشگران ریشه و پیشینۀ زبان‌های کرانۀ دریای خزر، به‌ویژه گیلکی را از زبان پارتی دورۀ میانه می‌دانند. از دید ساختار نحوی و صرفی تفاوتی میان گونه‌های پرشمار گیلکی وجود ندارد، اما اختلافات آوایی و واژگانی بسیاری میان این گونه‌ها مشاهده می‌شود. بیشتر گونه‌های زبانی گویش گیلکی در پهنۀ گیلان با گونۀ کناری خود صورتی یکسان دارند، اما در گونه‌های ناهم‌جوار و گونه‌های با فاصلۀ مکانی زیاد اختلافاتی وجود دارد که در نتیجۀ آن، به میزان فاصلۀ میان دو گونه، درک و فهم زبانی نیز کمتر می‌شود. در تقسیم‌بندی کلی گویش‌ها و گونه‌های گیلکی می‌توان به سه بخش بندی قائل شد: 1. گونه‌ها یا گویش‌های گیلکی (شامل گونۀ بیه‌پیش، گونۀ بیه‌پس، و گونه یا گویش تالشی)؛ 2. گونه‌ها یا گویش‌های غیر گیلکی از گروه زبان‌های کرانه‌ای خزر؛ 3. گونه یا گویش ترکی آذری.

    مجموعۀ حاضر به‌جز پیشگفتار و بخشی دربارۀ گویش گیلکی و گیلان و رودسر، شامل 6 بخش اصلی است که عبارت‌اند از: 1. آواشناسی (انواع آواشناسی، آوانگاری، نشانه‌های خطّ آوانگار، انواع آوانگاری، انواع آوا، توصیف آواهای گویش گیلکی رودسر، هجا، تکیه)؛ 2. فرایندهای واجی (فرایندهای واجی در گویش گیلکی رودسر)؛ 3. صرف (تکواژ، واژه، ساخت‌واژه در گویش گیلکی رودسر، انواع واژه)؛ 4. نحو (گروه، جمله و اجزای آن، جمله با دید فعل، همسانی فاعل با فعل در شخص و شمار، انواع مفعول، انواع جمله با دید شمار فعل، انواع جمله با دید وجه، انواع جمله با دید مفهوم و چگونگی بیان، انواع جمله با دید آهنگ)؛ 5. نتیجه‌گیری؛ 6. ملحقات. پس از این بخش‌ها، قسمت‌های پایانی کتاب با عنوان‌های «صد جمله به گویش گیلکی رودسر»، «واژه‌نامۀ موضوعی به ترتیب الفبای فارسی به گویش گیلکی رودسر»، «واژه‌نامه به ترتیب الفبای گویش گیلکی رودسر به فارسی» و کتاب‌نامه آمده است.

    کتاب گویش گیلکی رودسر (آواشناسی، صرف، نحو، واژه‌نامه) نوشتۀ خانم عفّت امانی، پژوهشگر گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که انتشارات کویر آن را در 256 صفحه و با شمارگان 500 نسخه، به بهای 170000 ریال منتشر کرده است.

منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی