میراث مکتوب – نشست «زمانۀ تیمور: میراث و مبادلات فرهنگی» روز گذشته 6 خرداد با حضور گروهی از استادان و متخصصانِ تاریخ آن دوره به ابتکار و همت و کمکِ مالیِ دولتِ ازبکستان در دانشگاه لیدن برگزار شد.
نخستین سخنرانی این نشست به معرفی کتاب شبکه های علمی در ایرانِ تیموری اختصاص داشت. این کتاب در انتشاراتِ کمبریج منتشر شده است. مؤلف آن دکتر لیکر اِوریم بینباش است. تأکید اصلی او در این اثر، بر روی کتاب ظفرنامۀ شرف الدین علی یزدی است. مؤلف معتقد است که این کتابِ تاریخی، آینۀ زندگی عالمانه در قرنِ پانزدهم میلادی در ایران است. او برای تیمور رسالتی در زمینۀ فرهنگی قایل بود.
سخنران بعدی این نشست دکتر فرانسیس ریشار، رئیس سابقِ مخطوطات فارسی در کتابخانۀ ملی فرانسه بود. وی یک بارهم برنده جایزۀ موقوفاتِ افشار شد و هم اکنون فهرستِ نسخِ خطی فارسی کتابخانۀِ ملی فرانسه را به چاپ سپرده است.
سخنرانی دیگر به موضوع ویژۀ نگرش به کارهای باستان شناسی و کاوشگری های سمرقند اختصاص داشت که وسیلۀ استادی از کلِژدوفرانس به بحث گذاشته شد.
در ادامه پژوهشگر ازبکستاتی دربارۀ هنر کتاب پردازی در دورۀ تیمور به روسی سخن گفت. هنر خطاطی و تجلید و مینیاتور و نقاشی و تذهیبِ نسخِ فارسی در سمرقند موضوع مورد بحثِ او بود.
سپس پژوهشگری از ترکیه دربارۀ کاشی های مسجدِ آبی تبریز که حسن اوزن ساخته موردِ بحث قرار داد و شباهت های آن را با دیگر کاشی هایی مانندِ آق سرای و سمرقند بررسی کرد.
در ادامۀ این نشست دانشجویی چینی که رساله اش دربارۀ تأثیر کاغذ سازی چین بر صنعتِ قدیمی کاغذ سمرقند بود، سخن گفت. در این مراسم همچنین فیلمی هم ازبک ها از طرز ساختنِ کاغذ سمرقند و کارگاه های سنتی آن به نمایش گذاشتند.
بِنسن پژوهشگر در زمینۀ تاریخ کاغذ سخنران بعدی مراسم بود. او دربارۀ «کاغذ های تزیینی» یا «مزین ایرانی» سخن گفت. وی شرحی در بارۀ انواعِ کاغذهای مزینِ ایرانی در موزه ها و کتابخانه های جهان داد و به کاغذهای زرافشان، افشان، غبار، قطاعی، عکس، مرمرین، ابری، که دو نوعِ ابی و آهاری هم دارد اشاره نمود و ریشۀ فارسی اصطلاحات هم برای حاضران توضیح داد.
سپس مراسم با چند قطعه بسیار بسیار ممتاز نستعلیق به خطِ سلطان علی که امضایش نسبتِ یعقوبی همراه شد که بینندگان را مسحور ساخت. از جمله این رباعی که:
من بنده شیوه های شیرینِ توام
آشفته طره های مشکینِ تو ام
گفتی که بگو. تا چه کسی؟ در رهِ ما
مسکینِ تو مسکینِ تو مسکینِ تو ام
مشقه سلطان علی یعقوبی/ توپکای سرای.
رباعی زیر اما از روحی رومی هم با خطِ خوشی به نمایش گذاشتند که البته مقصود بحث بر سرِ کاغذ آن بود.
از لطفِ تو هیچ بنده نومید نشد
مقبول تو جز مقبِلِ جاوید نشد
مهرت به کدام ذره پیوست دمی
کان ذره به از هزار خورشید نشد
بنسنِ در پایان سخنانِ خود از دکتر حمید قلیج خانی به نیکی و سپاس یاد کرد که او را در شناسایی گونه ای از کاغذِ تزیینی یاری داده است.
گزارش از دکتر کریم اشراق