میراث مکتوب – مراسم نکوداشت مقام علمی و فرهنگی دکتر حسین معصومی همدانی همزمان با شصت و پنجمین سال تولد وی، روز گذشته (دوم آذرماه) با حضور اصحاب فرهنگ، اندیشه و علم در شهر کتاب برگزار شد.
شهین اعوانی، عضو هیئت علمی مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران در مراسم نکوداشت دکتر حسین معصومی همدانی که شب گذشته ۲ آذر برگزار شد، گفت: زمانی به من گفتند دربارۀ دکتر معصومی همدانی سخن بگویم از برادرم دکتر غلامرضا اعوانی پرسیدم چه بگویم و ایشان گفتند از طرف من این را در جلسه بگو که هر وقت دکتر معصومی را می بینم یاد جرج سارتن و دوئم می‌افتم و خدمتی که آنها در جهت تاریخ علم در دانشگاه هاروارد و دانشگاه فرانسه انجام دادند، دکتر معصومی در ایران انجام داد با این تفاوت که برای آنها زمینه های لازم فراهم شد.
امیدواریم این زمینه برای دکتر معصومی نیز در ایران فراهم شود و بتوانند در ایران تاریخ علم را گسترش دهند.
وی سپس به نقش دکتر حسین معصومی همدانی در راه اندازی رشته دکترای تاریخ علم در مؤسسۀ حکمت و فلسفه اشاره کرد و افزود: به برکت حضور دکتر حسین معصومی همدانی دورۀ دکتری تاریخ علم به وجود آمد که فارغ التحصیلان دورۀ اول آن به جامعۀ علمی کشور وارد شدند.
اعوانی بیان کرد: من از طریق ترجمه کتاب جزء و کل که یکی از تألیفات هایزنبرگ است، با دکتر معصومی همدانی آشنا شدم و زمانی که کتاب را می خواندم فراموش کردم این متن ترجمه است. هر جلسه ای که دکتر معصومی همدانی حضور دارند آن جلسه از دو جهت وزانت خاصی دارد. یکی ترس از ایشان است که هرچیزی را در نزد ایشان نمی توان گفت و از طرفی این اطمینان قلبی وجود دارد که این جلسه دستاورد مثبتی به همراه داشته باشد.
این پژوهشگر فلسفه به دیگر خصوصیات دکتر معصومی همدانی اشاره کرد و گفت: دکتر معصومی همچنین حافظۀ بسیار قوی در زبان هایی چون انگلیسی، فرانسه و عربی و متون ادبیات ایران و جهان دارند. اخیراً سفری به فرانسه داشتند و گزارشی از آن سفر نوشتند که نکاتی بسیار علمی در آن گزارش بود و وضعیت علوم و پژوهش را در آن کشور به خوبی توضیح دادند و وقتی این گزارش را می خوانی متوجه می شوی که سیستم آموزشی در خارج از کشور چگونه است.
معصومی تعریف را دوست ندارد
دکتر ضیاء موحد نیز در این نشست تعریف و تمجید از دوستان نزدیک را دشوار خواند و تأکید کرد : خیلی ها از تعریف خوششان می آید ولی معصومی تعریف را دوست ندارد. خصوصیت اصلی او در یک جمله گریز از مرادی و مریدی است و نه مرید کسی می شود و نه مراد کسی است و این صفتی است که معصومی را برجسته کرده است.
وی افزود: از دیگر ویژگی‌های معصومی همدانی این است که به طور معمول با آغاز و انجام بسیاری کارها مخالفت می‌کند، اما پس از انجام آن کار، اولین کسی که استقبال می‌کند و شادباش و تبریک می‌گوید، خود اوست. اما گلایه ای هم بر معصومی همدانی وارد است؛ سستی در ارائۀ کارهایش. من شاهد هستم که بسیاری از مقالات و پژوهش‌هایش تقریباً آماده چاپ هستند، ولی اقدامی در این خصوص صورت نداده است؛ اما عجب این است که در این مدت، کتاب های بسیاری از دیگران را ویرایش کرده ، از جمله کتاب منطق موجهات من. اهمیت دادن به کار دیگران بسیار خوب است، اما مشروط به اینکه کارهای خود شخص، ناتمام نماند.
ضیاء موحد در پایان گفت: معصومی پایان نامه های بسیاری در زمینۀ تاریخ نجوم و تاریخ ریاضی کار کرده که همه درجه یک است و کارهایی است که نظیر آن در خارج کشور انجام نشده. این کارها باید عرضه شود و ما کم همتی می کنیم و کارهایی را که محتوای مفیدی ندارد را چاپ می کنیم ولی این پایان نامه ها بلاتکلیف مانده است.
در کیفیت آثار معصومی نمی‌توان تردید داشت
دکتر نصرالله پورجوادی به عنوان دیگر سخنران این مراسم ، آنچه را از ویژگی های دکتر معصومی همدانی بیان شد، به دور از اغراق و مبالغه دانست و در این باره گفت: برخلاف برخی، گمان نمی کنم معصومی همدانی کم کار باشد؛ کارهای او در برخی موارد به طول انجامیده است، اما در کیفیت آثارش نمی‌توان تردید داشت. برخی از ویژگی ها و خصوصیات اخلاقی دکتر معصومی ممکن است نگرش منفی او به برخی امور را در پی داشته باشد، اما این باعث بروز نتیجه منفی در کارش نمی شود. غیر از آنچه از ویژگی های او گفته شد، ضروری است بر کنجکاوی علمی و تحقیقی اش تأکید شود؛ در تمام سال هایی که من او را می‌شناسم، همواره مترصد یادگیری بوده است؛ من این ویژگی را در کمتر کسی سراغ دارم؛ دکتر معصومی به رغم اطلاعات و علم وسیعی که دارد، همواره طالب علم است.
پورجوادی بیان کرد: زمانی که در مرکز نشر دانشگاهی بودیم به این فکر افتادیم فرهنگی برای زبان فارسی چاپ کنیم به مرحوم سعیدی پیشنهاد دادیم تا فرهنگ فارسی را تدوین کند. او در ابتدا پذیرفت ولی خیلی زود پشیمان شد و این فرهنگ را ادامه نداد. سپس دکتر معصومی به من پیشنهاد داد کار این فرهنگ را انجام دهد و من بدون معطلی پذیرفتم و با خوشحالی استقبال کردم. ایشان مدتی این کار را کردند اما متأسفانه ادامه ندادند. من مطمئن هستم که اگر ادامه می دادند هم اکنون یکی از بهترین فرهنگ های فارسی را داشتیم. یک خصوصیت دیگر به غیر از قدرت تفکر و عقل، کنجکاوی ایشان است و همواره متعصب بودند چیزی یاد بگیرند و اگر جلسۀ سخنرانی بود دکتر معصومی همیشه مانند یک دانشجو در آن حاضر می شد و همواره خود را طالب علم می دانستند.
وی سپس به خاطره ای از دکتر معصومی همدانی اشاره کرد و گفت: من و آقای حداد عادل به تازگی در دانشگاه صنعتی شریف استخدام شده بودیم و دکتر حداد متصدی این بود که چند دانشجو را برای ادامۀ تحصیل در رشتۀ تاریخ علم به عنوان بورسیه به خارج از کشور بفرستد. یکی از آن دانشجویان دکتر معصومی همدانی بود. دکتر حداد از طرف دکتر نصر مأمور شده بود مقاله هایی را از دانشجویانی که قرار است بورسیه شوند بررسی کند. یک روز دکتر حداد مقاله ای را از دکتر معصومی به من نشان داد و زمانی که من مقاله را خواندم، شگفت زده شدم و گفتم همچین شخصی باید برود خارج درس بخواند و همۀ کارها برای رفتن معصومی انجام شد. مدتی از موضوع گذشت و یک روز دکتر معصومی پیش ما آمد و گفت: نمی خواهد به خارج از کشور برود و زمانی که دکتر حداد علت را جویا شد، معصومی گفت: من در آخرین مرحله پیش پدرم رفته ام تا اجازه بگیرم و پدرم اجازه نداد.
پورجوادی گفت: علت اینکه این خاطره برای من باقی ماند این بود زمانی که من می خواستم به خارج بروم و علی رغم میل پدرم رفتم و یک سال بعد پدرم درگذشت و هم اکنون هم که به یاد این حادثه می افتم متأثر می شوم. کاری که معصومی کرد برای من بسیار با ارزش بود و علی رغم اینکه همه چیز برایش آماده بود وقتی پدر گفت: نرو، نرفت. من همان زمان می دانستم نرفتن معصومی باعث شکست او نخواهد شد و او در همین جا به هر آنچه می خواهد، خواهد رسید و گمان می کنم دکتر معصومی از تصمیمی که گرفت هرگز پشیمان نشد.