میراث مکتوب – کتاب قصر بی‌قراری نوشته دکتر احمدرضا یلمه‌ها از سوی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی منتشر شد.
یکی از گنجینه‌های گرانبهای ادب فارسی، منظومههای غنایی است. به گونه‌ای که شاید بتوان گفت که هیچ شاخه‌ای از اشعار روایی و منظومههای فارسی، جذاب‌تر و پر کشش‌تر از قصه‌های عشقی و منظومه های عاشقانه نیست و همه انواع ادبی از مدح و تغزل گرفته، تا پند و اندرز، وصف، مرثیه، ساقی‌نامه، سوگندنامه و غیره در این نوع از منظومه‌ها گرد آمده است. بنابراین برای شناخت کامل شعر فارسی، باید تمامی این منظومه‌ها، شناسایی و معرفی گردند.
قصر بی‌قراری به معرفی، گزارش و تحلیل هشت منظومه غنایی ناشناخته و کمتر شناخته شده در ادب فارسی می پردازد که (غالباً) تاکنون تصحیح و چاپ نگردیده و به صورت نسخه‌های خطی باقی مانده است.
بخش اول این دفتر، به معرفی و تحلیل داستان عاشقانه فیروز و شهناز از «ناظم تبریزی» می پردازد. ناظم تبریزی، شاعر و تذکره نویس ایرانی سده یازدهم هجری است که این داستان را در قالب مثنوی، در بحر هزج مسدس محذوف (مقصور) و بر وزن خسرو و شیرین نظامی، در ۲۳۱۰ بیت سروده است. از این اثر دو دست نوشته، در کتابخانه ملی ملک و مجلس شورای اسلامی موجود است که اساس کار این پژوهش قرار گرفته است.
بخش دوم کتاب حاضر، به شناسایی و نقد و تحلیل یکی از منظومههای ناشناخته از «شعله گلپایگانی»، با نام رعنا و زیبا می‌پردازد. «ملا مهدی گلپایگانی»، متخلّص به شعله، از شاعران خوش‌قریحه و شیعی مذهب قرن دوازدهم هجری است که آثاری همچون چاه وصال (لیلی و مجنون)، یوسف و زلیخا، رعنا و زیبا، پادشاه مصر و پسر آهنگر و چند مثنوی و غزل از او باقی مانده است. شعله گلپایگانی، رعنا و زیبا را در قالب مثنوی، در بحرهای گوناگون و با مدد از حکایات منظوم، در بیش از ۲۰۰۰ بیت به رشته نظم کشیده است.
دلکش و پریوش، عنوان منظومه غنایی بخش سوم اثر پیش رو است. سراینده این اثر «عبدالوهاب ایرانپور»، متخلّص به «گلشن» ( اردکانی)است که این منظومه را در بحر هزج مسدس در ۱۸۷۲ بیت سروده است. نسخه منحصر به فرد این اثر به قلم سراینده، به خط شکسته نستعلیق در ۲۳۰ صفحه (۱۱۵ برگ)، در تاریخ ۱۳۱۸ کتابت گردیده و اصل آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.
بخش چهارم اثر حاضر، معرفی منظومه‌ای فراموش شده از «نیاز شیرازی»، با نام فیروز و نسرین است. نیاز شیرازی، خوشنویس، پزشک و شاعر سده سیزدهم هجری است که این منظومه عاشقانه و حکمی را بر وزن خسرو و شیرین نظامی، در بحر هزج مسدس مقصور سروده است . نسخه منحصر به فرد این اثر، در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است و در تاریخ ۱۲۶۳ قمری به خط سراینده ، کتابت گردیده و اساس این پژوهش قرار گرفته است .
خرم و زیبا عنوان منظومه‌ای است که در بخش پنجم کتاب حاضر ، به معرفی و تحلیل آن پرداخته شده است . سراینده این اثر « محمد بن مؤمن » ، متخلّص به «فدایی» است که این اثر را در سال ۱۱۶۲ هجری ، بر وزن خسرو و شیرین نظامی سروده است . منظومه مذکور ، داستانی عاشقانه و حماسی مشتمل بر حدود پنج هزار بیت است که مورد غفلت و فراموشی قرار گرفته است .
سلیم و سلمی، عنوان منظومه‌ای است که در بخش ششم این اثر بدان پرداخته شده است . این اثر به پیروی از لیلی و مجنون نظامی گنجوی در قالب مثنوی ، توسط سراینده‌ای با نام «عبدالرزاق بیگ دنبلی»، معروف به «مفتون آذربایجانی» سروده شده است .
بخش هفتم دفتر پیش رو ، به معرفی و نقد و تحلیل منظومه زهره و خالد می‌پردازد . منظومه مذکور از سراینده‌ای است ناشناخته با تخلّص « سبزی » که این اثر را به تقلید از خسرو و شیرین نظامی در حدود ۴۰۰۰ بیت سروده است و تنها دست‌نوشته موجود از آن ، نسخه‌ای است که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.
خورشید و پروانه عنوان آخرین منظومه‌ای است که در بخش هشتم اثر حاضر ، به معرفی آن پرداخته شده است . سراینده گمنام این اثر که تخلّص «سالم» داشته، این منظومه را در سال ۱۲۵۴ قمری در حدود ۲۷۰۰ بیت به نظم کشیده و تنها نسخه باقی مانده از آن، نسخه‌ای است دست نوشته، به خط نستعلیق از سراینده اثر که اصل آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود و اساس این پژوهش قرار گرفته است .
شیوه کار در این کتاب بدین صورت است که سعی گردید در ابتدای هر بخش به معرفی سراینده هر یک از آثار، به همراه دیگر تألیفات او پرداخته شود. سپس به شناسایی آن منظومه، بر پایه اطلاعات موجود در تذکره‌ها و کتب تراجم احوال، با تکیه بر متن نسخه ( نسخه‌های ) آن منظومه ، پرداخته شده است . برای آگاهی از جریان کلی داستان ، خلاصه و گزارشی از آن اثر ، به نثر معیار آورده شده و سپس تحلیل و بررسی آن منظومه، به شیوه کتاب « منظومههای عاشقانه ادب فارسی» از «حسن ذوالفقاری» ، مورد توجه قرار گرفته و در پایان نیز، نتایج حاصل شده از نقد و تحلیل آن منظومه، بیان شده است.
یکی از گنجینه‌های گرانبهای ادب فارسی، منظومههای غنایی است. به گونه‌ای که شاید بتوان گفت که هیچ شاخه‌ای از اشعار روایی و منظومههای فارسی، جذاب‌تر و پر کشش‌تر از قصه‌های عشقی و منظومه های عاشقانه نیست و همه انواع ادبی از مدح و تغزل گرفته، تا پند و اندرز، وصف، مرثیه، ساقی‌نامه، سوگندنامه و غیره در این نوع از منظومه‌ها گرد آمده است. بنابراین برای شناخت کامل شعر فارسی، باید تمامی این منظومه‌ها، شناسایی و معرفی گردند.
قصر بی‌قراری به معرفی، گزارش و تحلیل هشت منظومه غنایی ناشناخته و کمتر شناخته شده در ادب فارسی می پردازد که (غالباً) تاکنون تصحیح و چاپ نگردیده و به صورت نسخه‌های خطی باقی مانده است.
بخش اول این دفتر، به معرفی و تحلیل داستان عاشقانه فیروز و شهناز از «ناظم تبریزی» می پردازد. ناظم تبریزی، شاعر و تذکره نویس ایرانی سده یازدهم هجری است که این داستان را در قالب مثنوی، در بحر هزج مسدس محذوف (مقصور) و بر وزن خسرو و شیرین نظامی، در ۲۳۱۰ بیت سروده است. از این اثر دو دست نوشته، در کتابخانه ملی ملک و مجلس شورای اسلامی موجود است که اساس کار این پژوهش قرار گرفته است.
بخش دوم کتاب حاضر، به شناسایی و نقد و تحلیل یکی از منظومههای ناشناخته از «شعله گلپایگانی»، با نام رعنا و زیبا می‌پردازد. «ملا مهدی گلپایگانی»، متخلّص به شعله، از شاعران خوش‌قریحه و شیعی مذهب قرن دوازدهم هجری است که آثاری همچون چاه وصال (لیلی و مجنون)، یوسف و زلیخا، رعنا و زیبا، پادشاه مصر و پسر آهنگر و چند مثنوی و غزل از او باقی مانده است. شعله گلپایگانی، رعنا و زیبا را در قالب مثنوی، در بحرهای گوناگون و با مدد از حکایات منظوم، در بیش از ۲۰۰۰ بیت به رشته نظم کشیده است.
دلکش و پریوش، عنوان منظومه غنایی بخش سوم اثر پیش رو است. سراینده این اثر «عبدالوهاب ایرانپور»، متخلّص به «گلشن» ( اردکانی)است که این منظومه را در بحر هزج مسدس در ۱۸۷۲ بیت سروده است. نسخه منحصر به فرد این اثر به قلم سراینده، به خط شکسته نستعلیق در ۲۳۰ صفحه (۱۱۵ برگ)، در تاریخ ۱۳۱۸ کتابت گردیده و اصل آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.
بخش چهارم اثر حاضر، معرفی منظومه‌ای فراموش شده از «نیاز شیرازی»، با نام فیروز و نسرین است. نیاز شیرازی، خوشنویس، پزشک و شاعر سده سیزدهم هجری است که این منظومه عاشقانه و حکمی را بر وزن خسرو و شیرین نظامی، در بحر هزج مسدس مقصور سروده است . نسخه منحصر به فرد این اثر، در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است و در تاریخ ۱۲۶۳ قمری به خط سراینده ، کتابت گردیده و اساس این پژوهش قرار گرفته است .
خرم و زیبا عنوان منظومه‌ای است که در بخش پنجم کتاب حاضر ، به معرفی و تحلیل آن پرداخته شده است . سراینده این اثر « محمد بن مؤمن » ، متخلّص به «فدایی» است که این اثر را در سال ۱۱۶۲ هجری ، بر وزن خسرو و شیرین نظامی سروده است . منظومه مذکور ، داستانی عاشقانه و حماسی مشتمل بر حدود پنج هزار بیت است که مورد غفلت و فراموشی قرار گرفته است .
سلیم و سلمی، عنوان منظومه‌ای است که در بخش ششم این اثر بدان پرداخته شده است . این اثر به پیروی از لیلی و مجنون نظامی گنجوی در قالب مثنوی ، توسط سراینده‌ای با نام «عبدالرزاق بیگ دنبلی»، معروف به «مفتون آذربایجانی» سروده شده است .
بخش هفتم دفتر پیش رو ، به معرفی و نقد و تحلیل منظومه زهره و خالد می‌پردازد . منظومه مذکور از سراینده‌ای است ناشناخته با تخلّص « سبزی » که این اثر را به تقلید از خسرو و شیرین نظامی در حدود ۴۰۰۰ بیت سروده است و تنها دست‌نوشته موجود از آن ، نسخه‌ای است که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.
خورشید و پروانه عنوان آخرین منظومه‌ای است که در بخش هشتم اثر حاضر ، به معرفی آن پرداخته شده است . سراینده گمنام این اثر که تخلّص «سالم» داشته، این منظومه را در سال ۱۲۵۴ قمری در حدود ۲۷۰۰ بیت به نظم کشیده و تنها نسخه باقی مانده از آن، نسخه‌ای است دست نوشته، به خط نستعلیق از سراینده اثر که اصل آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود و اساس این پژوهش قرار گرفته است .
شیوه کار در این کتاب بدین صورت است که سعی گردید در ابتدای هر بخش به معرفی سراینده هر یک از آثار، به همراه دیگر تألیفات او پرداخته شود. سپس به شناسایی آن منظومه، بر پایه اطلاعات موجود در تذکره‌ها و کتب تراجم احوال، با تکیه بر متن نسخه ( نسخه‌های ) آن منظومه ، پرداخته شده است . برای آگاهی از جریان کلی داستان ، خلاصه و گزارشی از آن اثر ، به نثر معیار آورده شده و سپس تحلیل و بررسی آن منظومه، به شیوه کتاب « منظومههای عاشقانه ادب فارسی» از «حسن ذوالفقاری» ، مورد توجه قرار گرفته و در پایان نیز، نتایج حاصل شده از نقد و تحلیل آن منظومه، بیان شده است.
احمدرضا یلمه‌هاانتشار منظومه فیروز و شهنازچاه وصالحسن ذوالفقاریداستان غنایی یوسف و زلیخادلکش و پریوشرعنا و زیباساقی‌نامهسوگندنامهشعلهشعله گلپایگانیشورای گسترش زبان و ادبیات فارسیعبدالوهاب ایرانپورفیروز و شهنازقصر بی‌قراریکتابخانه مجلس شورای اسلامیکتابخانه و موزه ملی ملکگذری بر قصر بی‌قراریگلشنلیلی و مجنونمحمدصادق ناظم تبریزیملا مهدی گلپایگانیمنظومه غناییمنظومه فیروز و شهنازمنظومه‌های غناییناظم تبریزی