میراث مکتوب – بوستان خیال مهم ترین اثر میرمحمدتقی جعفری حسینی احمدآبادی است. وی تألیف این کتاب را در سال 1155 ق در شاه جهان آباد شروع کرد و چهارده سال طول کشید در مرشدآباد آن را به پایان برد.
میرتقی جعفری حسینی احمدآبادی از شاعران و ادیبان و داستان پردازان فارسی نویس شبه قارۀ هند متخلص به «خیال» و مشهور به «خیال احمدآبادی» است. گرچه تاریخ دقیق تولد وی مشخص نیست، ولی می دانیم در شهر احمدآباد گجرات در سدۀ دوازدهم هجری به دنیا آمده است. نسبت وی به شیخ محمد غوث گوالیاری (متوفی: 970 ق) می رسد. استاد وی میرمحمد افضل ثابت معروف به ثابت الله آبادی (متوفی 1151 ق) است که شاعر، ادیب و فقیه بوده و دیوان شعر او شامل ده دوازده هزار بیت است. او در کتابخانۀ محمدشاه گورکانی به شغل کتابداری مشغول بوده و در این دوره مدحیه هایی برای سرداران محمدشاه مانند نواب اسحاق سروده است. وی در سال 1173 ق در مرشدآباد بنگال درگذشت.
بنا به نوشتۀ استادانی مانند دکتر محجوب داستان وی بلندترین داستان در زبان فارسی محسوب می شود و در طول نزدیک به سه سده تاکنون نویسنده ای نتوانسته با او رقابت کند. این داستان دارای 15 مجلد می باشد و از آنجا که نام کل کتاب بوستان خیال است مؤلف آن را به گلزارها، گلستان ها، و گلشن های گوناگون بخش کرده است و چون قهرمان اصلی هر قسمت تغییر می کند عنوان های فرعی اسماعیل نامه، مهدی نامه، قائم نامه و صاحب قران نامه را نیز برای آن ها قائل شده و تقسیمات کتاب چنان تو درتو است که در نخستین نظر راه بردن ها چندان آسان نیست.
بر اساس نوشتۀ اته در فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ بادلیان (ذیل شمارۀ 480) در معرفی این اثر، بوستان خیال به سه بهار تقسیم می شود:
بهار اول با عنوان مهدی نامه شامل جلدهای 1، 2، 3 است و در واقع مقدمۀ کل اثر است. در این بخش داستان فرمانروایی سلطان ابوالقاسم محمد مهدی و دیگر نیاکان و پیشنیان سلطان معزالدین نقل شده است.
بهار دوم یا گلستان اول معزنامه یا قائم نامه نامیده شده است و شامل جلدهای 3، 4، 5 و 6 است. موضوع آن داستان فرمانروایی خلیفه معزالدین القائم بامرالله است.
بهار سوم یا گلشن دوم شامل جلدهای 8، 9، 10، 11، 12، 13، 14 و 15 است که خورشیدنامه خوانده می شود.
در کتاب حاضر از پانزده مجلد بوستان خیال شش جلد آن گزینش شده است و هریک از آن شش جلد نیز خلاصه شده است. این گزیده به نام «طرب المجالس» مشهور است.
بوستان خیال با داستان های عامیانۀ فارسی شباهت ها و اختلافاتی دارد؛ شباهت از ویژگی های عام داستان های عامیانه، و خصوصاً داستان های پری وار است و اما اختلافات ناشی از تبلور فرهنگ و جامعۀ هندی در داستان است؛ از این روی این داستان می تواند بستر مناسبی برای پژوهش های تطبیقی و جامعه شناختی باشد.
این کتاب با مقدمه و تصحیح سید کمال حاج سیدجوادی و با همکاری پوران زینالی منتشر شده است.
میرتقی جعفری حسینی احمدآبادی، بوستان خیال، سید کمال حاج سیدجوادی، پوران زینالی، تهران، فرهنگستان هنر (پژوهشکدۀ هنر)، 721 صفحه، 1392.