میراث مکتوب- حافظ همان‌طور که در ذهن ایرانیان ریشه دوانده، در تمام بخش‌های زندگی آنها هم نمایان شده است، جدای از کتاب‌هایی که در حوزه حافظ‌شناسی نوشته شده است، در کوچه و خیابان، آثار تجسمی و هنری حافظ خودنمایی می‌کند.
حافظ شاعر کلاسیک ایرانی در همه جای زندگی ایرانیان جای دارد. حافظ در ایران محدود به دیوانش نمانده است، علاوه بر اینکه ابیاتش را تعداد قابل توجهی از ایرانی‌ها حفظ هستند و حتی به عنوان ضرب‌المثل از آنها استفاده می‌کنند، در خیابان‌ها، اماکن فرهنگی، موسیقی، تئاتر و حتی در سفره هفت سین ردی از حافظ دیده می‌شود.
کتاب‌هایی در حوزه حافظ‌پژوهی نوشته شده است، در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
حافظ نامه
کتاب «حافظ نامه» یک دوره دوجلدی است که به بررسی و شرحِ الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ می‌پردازد. خرمشاهی در این دوره دو جلدی، ۲۵۰ غزل از دیوان حافظ به تصحیح غنی قزوینی را از نظر دشواری ها و پیچیدگی، نمادشناسی، تفسیر و سخن شناسی حافظ بررسی کرده و در مقدمه ای مفصل، به تاثیراتی که حافظ از گذشتگان گرفته پرداخته است. وی این تاثیرات را با ذکر نمونه و مثال توضیح می دهد و این شرح چنان واضح و جامع است که خواننده علاوه بر آشنایی با ظرافت های غزل حافظ، با سبک عراقی نیز به خوبی آشنا می شود.
بهاءالدین خرمشاهی نویسنده، مترجم و طنزپرداز ایرانی است. او یکی از مترجمان و پژوهشگران قرآن است. پژوهش در زمینه زندگی و اشعار حافظ نیز از تخصص های خرمشاهی است که کتاب‌ها و مقالات زیادی درباره این شاعر منتشر کرده است، که کتاب «حافظ نامه» از معروف‌ترین آثار او در این زمینه است.
کتاب «حافظ نامه» تالیف بهاءالدین خرمشاهی در ۱۵۴۰ صفحه، در دو جلد، در قطع وزیری، با جلد سخت در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ بیست‌وهفتم رسید.
دانشنامه حافظ و حافظ پژوهی
کتاب «دانشنامه حافظ و حافظ پژوهی» دیگر اثر مهم خرمشاهی است. این مجموعه در چهار جلد، مشتمل بر بیش از هزار و ۸۰۰ مقاله در دو هزار و ۶۴۸ صفحه دو ستونی با حروف به نسبت ریز تدوین شده است. این مجموعه در یک تقسیم‌بندی بزرگ، حاوی دو گونه مقاله است: یکی مقاله‌های مربوط به درونسوی شعر و شخصیت حافظ مانند عشق، ایمان، شک، عرفان، رندی، نظربازی، مدح‌گرایی، مدح‌گریزی و دهها نظیر آنها … یعنی حافظ‌شناسانه است.
دیگری مربوط به برونسوی ذهن و زبان و ضمیر و زندگی هنری و حتی روزمره حافظ است یعنی حافظ‌پژوهانه. مانند مقاله‌های اخلاق، باده‌ستایی / خمریه‌سرایی یا معضوق سه وجه انسانی، عرفانی و در نهایت ادبی (نمادی) یا همچنین می / باده / شراب با سه وجه انگوری / عرفانی / ادبی. یا شرح عبارات و ابیات دشوار مانند: «ماجرا کم کن و بازآ»، «پیر ما گفت»، «کشتی شکستگانیم / نشستگانیم» و نزدیک به پنجاه مورد دیگر.
چهارده نفر از اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بیش از ۶۰ نفر از استادان دانشگاه‌های ایران و اکثر حافظ‌پژوهان معاصر و نیز جمعی از ادب‌پژوهان برجسته در این طرح همکاری دارند. همچنین بیش از ۷۰۰ اثر حافظ‌پژوهانه نیز «به لفظ اندک و معنی بسیار» معرفی شده‌اند.
این اثر را انتشارات نُخستان پارسی تحت سرپرستی عبدالله جاسبی و با سرویراستاری بهاءالدین خُرمشاهی در طول سه سال و نیم تهیه و منتشر کرده است.
کتاب «دانشنامه حافظ و حافظ پژوهی» تالیف بهاءالدین خرمشاهی در قطع وزیری، در ۶۰۰ صفحه، با جلد سخت، در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات الماس پارسیان منتشر شد.
حافظ حافظه ماست
کتاب «حافظ حافظه ماست» نوشته بهاءالدین خرمشاهی، جدیدیترین اثر از میان ۱۲ اثر بهاالدین خرمشاهی در زمینه حافظ پژوهی، متشکل از چهارده بخش یا مقاله مستقل و در عین حال به نوعی به هم پیوسته است. در فصل فرعی حافظ حافظه ماست به شرح این تعبیر و برداشت یونگی پرداخته شده، که حافظ در فرهنگ ما و فرهنگ ما در حافظ چگونه به صورت پیش زمینه ای تاریخی و فرهنگی نقش کانونی دارد.
کتاب «حافظ حافظه ماست» نوشته بهاءالدین خرمشاهی در قطع رقعی، در ۳۸۶ صفحه، با جلد شومیز، در سال ۱۴۰۲ توسط نشر قطره منتشر شد.
حافظ به گفته حافظ
کتاب «حافظ به گفته حافظ»، یک شناخت منطقی بخشی از یادداشت نویسنده است که می تواندفهم ابیات حافظ را برای علاقه مندان زیبا تر کند.
نویسنده خود درباره تالیف این اثر می گوید:« به پیشنهاد تنی چند از دوستان صاحبدل و صاحب نظر، به عهده گرفتم که کتابی فشرده و قابل استفاده برای همه و همراه با واقع نگری درباره حافظ بنویسیم. پیش از آن در (درس حافظ) تمام غزل های حفظ را به زبانی ساده درس داده، و با چهار مقدمه کلیدی یک زیر ساخت ذهنی برای فهم کلام حافظ فراهم کرده بودم. اما درس حافظ با حجمی بیش از هزارو سیصد صفحه، بیشتر به صورت یک مرجع، می توانست در کنار دست دانشجویان و مدرسان دیوان حافظ قرار گیرد و همه دوستداران حافظ فرصت خواندن تمام آن را نداشتند.
کتاب «حافظ به گفته حافظ» تالیف محمد استعلامی در ۲۰۰ صفحه، در قطع وزیری در سال ۱۳۸۷ توسط انتشارات نگاه منتشر شد. این کتاب بعدها توسط انتشارات فرهنگ معاصر در قطع رقعی با ۲۱۶ صفحه، منتشر و در سال ۱۴۰۳ به چاپ سوم رسید.
اما داشته‌های فرهنگی درباره حافظ به کتاب محدود نمی‌شود.
تصویری از یک نقاشی مربوط به ۱۸۰ سال پیش آرامگاه حافظ یکی دیگر از آثار هنری است، این نقاشی توسط پاسکال کوست طراحی شده‌است. پاسکال کوست نقاش و معمار و خاور شناس فرانسوی بود.
کوست همراه با اوژن فلاندن (نقاش) در زمان محمد شاه قاجار در سال ۱۲۲۰ هجری شمسی به ایران سفر کرد. علاوه بر نقاشی‌های فلاندن، کوست نیز طراحی‌ها و نقشه‌هایی از آثار تاریخی ایران رسم کرد. این نقاشی‌ها و طراحی‌ها وضعیت بناهای تاریخی ایران در آن زمان را به خوبی نشان می‌دهد و همچنین نقشه‌های بناهای از بین رفته مانند قصر قاجار و کاخ آیینه‌خانه ارزش فراوانی دارند. آنها تقریبا تمامی آثار تاریخی و باستانی سراسر ایران به جز خراسان و حاشیه دریای خزر را مورد بازدید قرار دادند و از تمام بناهای ارزشمند طراحی و نقاشی خلق کردند. قزوین، اصفهان، شیراز، تهران، آذربایجان، همدان و بروجرد و نیز تخت‌جمشید، بیشاپور، بیستون، کنگاور، نهاوند و فیروزآباد از جمله مکان‌هایی است که این دو نقاش از آنها بازدید کرده و آثار هنری خود را به وجود آورده اند.
در سال‌های اخیر اپرای عروسکی «حافظ» هم ساخته شد. اپرای عروسکی «حافظ» به نویسندگی و کارگردانی بهروز غریب‌پور در تالار «فردوسی» به صحنه رفت.
بهروز غریب‌پور در این اپرای عروسکی خود به سراغ حافظ شیرازی و روزگاری که در آن می زیسته رفته است، روزگاری که ظلم، جهل و حکومت ظالمانه‌ی امیر مبارزالدین بر تمام خطه فارس و شیراز سایه افکنده است. کارگردان با بهره‌گیری از عروسک‌هایی که در طول ۱۱۵ دقیقه توسط تعداد زیادی از گردانندگان آنها به حرکت در می‌آیند، دعا می‌خوانند ، سماع می‌کنند و به جنگ و مویه و اعتراض و… می پردازند و همچنین با استفاده از اشعار حافظ، با صدای محمد معتمدی و آهنگسازی بهزاد عبدی و تطبیق موسیقی با صحنه‌ها، تماشاگران را به قرن هشتم هجری و خطه فارس می‌برد.
غریب‌پور کارگردان اپرای «حافظ» اولین صحنه نمایش خود را با این غزل حافظ که می‌گوید: «مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم، جرس فریاد می‌دارد که بربندید محمل‌ها» آغاز می‌کند و در ادامه اشعار حافظ را یکی یکی و با هماهنگ کردن آنها با سرنوشت حافظ، حرکت عروسک‌ها در صحنه‌ها ادامه می‌دهد تا اینبار درام حافظ را عروسک‌ها شکل بدهند.
این اپرا شامل ۲۰ صحنه است، در این اپرا، محمد معتمدی در نقش حافظ، حسین علیشاپور در نقش عبید زاکانی، مهدی امامی در نقش شاه شجاع، بابک صبوری در نقش امیر مبارزالدین، هاله سیفی زاده در نقش شاخه نبات، سحر محمدی در نقش مادر شاه ابواسحاق حضور داشتند.
در ایران مرکزی با عنوان «مرکز حافظ‌شناسی» تاسیس شده است. مرکز حافظ‌شناسی نهادی مستقل (غیردولتی)، فرهنگی و علمی است که به‌منظور تقویت و گسترش فعالیت‌های مربوط به‌حافظ و توسعه پژوهش‌های تخصصی در پیوند با زندگی، اندیشه و شعر حافظ، در سال ۱۳۷۵ در شیراز تاسیس شد و با استقرار در محل حافظیه آغاز به کار کرد.
در این مرکز، با نظر به اهداف و برنامه‌های پژوهشی، مجموعه‌ای ارزشمند از اسناد، نسخه‌های چاپی دیوان، ترجمه‌ها و شروح معتبر شعر حافظ، کتاب‌های تحقیقی، مقاله‌ها، سخنرانی‌ها، گزارش‌ها و نرم‌افزارهای رایانه‌ای فراهم آمده است. ارزیابی طرح‌های علمی، برگزاری نشست‌های تخصصی، حمایت از مطالعات حافظ‌پژوهی و چاپ و انتشار دستاوردهای تحقیقی از مهم‌ترین اهداف این مرکز است.
برخی از فعالیت‌های مرکز حافظ‌شناسی عبارت از برگزاری برنامه‌های علمی یادروز حافظ، برگزاری نشست‌های علمی حافظانه، برگزاری کلاس‌های آزاد حافظ‌خوانی، انتشار مجله تخصصی حافظ‌پژوهی، انتشار نشریه عمومی آینه‌دار جمال، اعطای نشان درجه یک علمی حافظ‌شناسی، تقدیر از حافظ‌پژوهان، کرسی پژوهشی حافظ و جذب دانشجوی پسادکتری، انعقاد تفاهم‌نامه‌ها برای توسعه‌ی فعالیت‌های حافظانه، اعطای پژوهانه به پژوهشگران حوزه‌ی حافظ، برگزیدن کتاب سال حافظ و چاپ و نشر کتاب است.
بیرون از کالاها و مجموعه‌های فرهنگی، حافظ وارد شهر، کوچه و خیابان ایرانیان شده است.
پل حافظ یکی از پر رفت و آمد ترین معابر ماشین رو در تهران است که از چهارراه کالج آغاز شده و از روی خیابان جمهوری گذشته و تا خیابان هاتف و پیش از رسیدن به بازار موبایل ایران امتداد می یابد و روزانه تعداد بی شماری ماشین از روی آن عبور می کنند. پل حافظ در نقطه بسیار شلوغی از تهران قرار گرفته است و مراکز بسیار مهمی نظیر بازار موبایل ایران، پاساژ علاءالدین، مجتمع چهارسو، خیابان نوفل لوشاتو، بورس اوراق بهادار تهران، سفارت های ایتالیا و فرانسه، گالری آران و بیمارستان نجمیه پاساژ امجد در اطراف آن قرار گرفته است.
پل حافظ در محدوده طرح ترافیک تهران قرار دارد و برای رسیدن به آن با وسیله نقلیه شخصی باید مجوز تردد در طرح ترافیک را خریداری کرده باشید. همچنین برای رسیدن با مترو به زیر پل حافظ می توانید از مترو نیز استفاده کنید. بهترین ایستگاه مترو برای دسترسی به پل حافظ، ایستگاه سعدی در خط یک مترو تهران است.
همچنین در تهران خیابانی با نام حافظ داریم که پل حافظ در آن قرار می‌گیرد. این خیابان به افتخار شاعر ایرانی حافظ شیرازی نام گذاری شده است. این خیابان شمالی-جنوبی است و از شمال به خیابان کریم‌خان زند و از جنوب به میدان حسن‌آباد ختم می‌شود. امتداد شمالی این خیابان پس از تقاطع با خیابان کریم‌خان زند حافظ شمالی نام دارد و تا خیابان صدر ادامه پیدا می‌کند. امتداد جنوبی خیابان حافظ نیز خیابان وحدت اسلامی است. مجسمه حافظ هم در ابتدای این خیابان نصاب شده است.
حافظ در همه جای ایرانیان است، طبیعی است زمانی که شاعری در ذهن مردمی ریشه داشته باشد، در گوشه گوشه زندگی آنها هم نمایان شود. جوایز ادبی و هنر، تمبر پستی، نقاشی و هر کالای فرهنگی دیگر حتما زمانی از کوچه حافظ گذشته است.
منبع: ایرنا