پیر لکوک؛ ایران‌شناس و دانشمندی جامع‌الاطراف

میراث مکتوب- پیر لکوک، ایران‌شناس و دانشمندی که در سه موضوع بسیار گسترده و شاخص: زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، اوستاشناسی و شاهنامه‌پژوهی سرآمد ایران‌شناسان روزگار خویش است. اخیرا بنیاد موقوفات افشار جایزه بزرگ خود را به این دانشمند عالی مقام اهدا کرد. بدیهی است که این اقدام ارزشمند بنیاد موقوفات افشار شایسته تقدیر بسیار است و سبب می‌شود تا دانشمندانی که عمر خود را به پژوهش راستین در فرهنگ ایران عزیز مصروف می‌دارند به نحوی مورد دلجویی قرار گیرند.

پیر لکوک در سال 1939 در شهر لیژ بلژیک متولد شد. پس از تکمیل دوران دبستان و دبیرستان، در سال  1973 زیر نظر دانشمند فقید ژاک دوشن گیمن با گرایش به مطالعات ایرانی فارغ التحصیل شد. سپس در سال 1983 موفق به دریافت دانشنامه دکتری در زمینه زبان‌های شرقی از دانشگاه سوربون شد. رساله دکتری او درباره گویش سیوندی بود[2]. او پژوهشگر مرکز ملی پژوهش‌های علمی و سپس استاد زبان‌شناسی در مدرسه مطالعات عالی پاریس بود.

لکوک دانشمندی جامع‌الاطراف است که با استادی به مهمترین مباحث زبان و فرهنگ ایران پرداخته است. حوزه فعالیت‌های علمی این ایران‌شناس برجسته بسیار گسترده است. برخی تحقیقات او در زمینه زبان‌های باستانی، زبان فارسی، گویش‌های ایرانی و شاهنامه شناسی نشان می‌دهد که این استاد بلند مرتبه به تنهایی مهمترین قله‌های ایران‌شناسی را درنوردیده است.

شاهکار پژوهش‌های استاد لکوک ترجمه کامل شاهنامه فردوسی به زبان فرانسه است. این کار سترگ در سال 2020 میلادی با مقدمه خانم نهال تجدد از سوی انتشارات بل لتز  (Les Belles Lettres) در فرانسه منتشر شد. پیش از او، ژول موهل در سال 1878 ترجمه ای از شاهنامه را به فرانسه در 7 مجلد به چاپ رساند. پیر لوکوک شاهنامه فردوسی را در بحر متقارب و هموزن شاهنامه حکیم توس ترجمه کرده و در این اثر تصحیح دکتر سعید نفیسی را در نظر داشته گرچه در حین ترجمه نسخه‌های دیگری از جمله نسخه مسکو، ژول‌مول و خالقی مطلق را نیز پیش چشم داشته است.

یکی از آثار ارزشمند لکوک کتاب سنگ‌نوشته‌های هخامنشی است[3]. این اثر از دو بخش تشکیل شده که بخش نخست آن به عناوین زیر پرداخته است: رمزگشایی الفبای میخی و اینکه سرچشمه خط میخی فارسی باستان چیست، آریایی‌ها در ایران، زبان‌های رایج در قلمرو شاهنشاهی، خط میخی فارسی باستان، کوروش در بابل و کاخ‌های پاسارگاد، جلوس داریوش و  سنگ‌نوشته بیستون، داریوش و کاخ تخت جمشید، کاخ‌های شوش، آرامگاه‌های نقش رستم، همدان، سوئز و دیگر  جایگاه‌ها، اقوام قلمرو شاهنشاهی، دین هخامنشیان، نهادهای هخامنشیان. در بخش دوم ترجمه سنگ‌نوشته‌هایی از آریارمنه، ارشامه، داریوش اول، خشایارشا، اردشیر یکم، داریوش دوم، اردشیر دوم و اردشیر سوم با شرح و توضیحات ارزشمند آمده است. لکوک در این بخش ترجمه از استوانه کوروش نیز به دست داده است[4].    

اثر دیگر لکوک ترجمه اوستا است[5]. این تالیف ارزشمند در سال 1396 از سوی انجمن ایران‌شناسی به وسیله اینجانب و همکارم دکتر بهمن مرادیان در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران معرفی شد. ترجمه اوستای لکوک بواسطه شیوه‌ای که وی به منظور آسان فهم کردن متن اوستا به کار گرفته بسیار حائز اهمیت است. برخی مباحث مطرح شده در این کتاب عبارتند از: دین ایرانی و تاریخچه اوستا شناسی در اروپا، متون اوستا و شیوه نگارش آن، ایزدان و دیوان و موجودات افسانه ای در اوستا، زندگی زردشت، طبقات و ایزدان مربوط به آن ها، مناسک دین زردشت و آیین یسنا، سرگذشت پیروان آیین مزدیسنا، و سرانجام ترجمه کامل اوستا که دربر گیرنده یسنا، یشت‌ها، وندیداد، ویسپرد، خرده اوستا و دیگر بخش‌های اوستای موجود است. امید است روزی این اثر گرانقدر به زبان فارسی ترجمه شود.

از دیگر پژوهش‌های مهم لکوک تحقیقات گویش‌شناسی و زبان‌های ایرانی است. این استاد عالیقدر مقالات عمده کتاب راهنمای زبان‌های ایرانی[6] را نگاشت که سرپرستی آن را رودیگر اشمیت به عهده داشت. برخی از این مقالات شامل گویش‌های حاشیه دریای خزر، نظیر گویش تاتی، تالشی، گیلکی، مازندرانی و سمنانی؛ گویش‌های مرکزی ایران؛ گویش‌های جنوب غرب ایران است. این تالیف بعدا زیر نظر دکتر حسن رضایی باغ بیدی در دو جلد به فارسی ترجمه و از سوی انتشارات ققنوس منتشر شد.

لکوک درباره گویش‌های نواحی مرکزی ایران پژوهش کرده است او همچنین، در مورد زیستگاه اولیه زبان کردی فرضیه‌ای پیشنهاد کرد. دیگر پژوهش‌های گویش‌شناسی او شامل گویش ابیانه 1974؛ پژوهش در گویش سیوندی (دستور زبان و متون، 1979)، گویش کرمانی، (تحقیق در مورد گویش‌ها، دستور زبان‌ها و متون کرمانی، 2002) حائز اهمیت بسیاراست. پژوهش در آثار و تالیفات این دانشمند سترگ نیاز به اثری دیگر دارد.

 

[1] – Lecoq, Pierre

[2] – Lecoq, Pierre. Le dialecte de Sivand. Beiträge zur Iranistik 10. Wiesbaden: Reichert Verlag, 1979.

[3]- Lecoq, Pierre. Les inscriptions de la Perse achéménide. L’Aube des peuples. Paris: Gallimard, 1997.

[4] – این کتاب به فارسی نیز ترجمه شده. نک. پیر لوکوک ، کتیبه های هخامنشی، ترجمۀ نازیلا خلخالی، زیر نظر ژاله آموزگار، تهران، فرزان نو، چاپ اول 1382، چاپ دوم با تجدید نظر 1386.

[5] – Lecoq, Pierre. Les livres de l’Avesta: les textes sacrés des Zoroastriens ou Mazdéens. Paris: Les éditions du Cerf, 2017.

[6] – Compendium Linguarum Iranicarum , 1989

 

محمود جعفری‌دهقی

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی