میراث مکتوب- دوشنبه دهم اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ همزمان با روز ملی خلیج‌فارس مراسم بزرگداشت «روز ملی خلیج‌فارس و رونمایی از ارج‌نامه دکتر محمدباقر وثوقی» به همت گروه تاریخ و باستان‌شناسی خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری گروه تاریخ دانشگاه تهران و انجمن ایرانی تاریخ برگزار شد.
رسول جعفریان، استاد تمام دانشگاه تهران در این مراسم گفت: برای دو مناسبت در اینجا گرد هم آمده‌ایم. روز ملی خلیج فارس و بزرگداشت محمدباقر وثوقی. هر چه از خلیج‌فارس می‌دانم از همنشینی با دکتر وثوقی است. در سال ۱۹۶۴ جمال عبدالناصر برای اولین بار از نام مجعول استفاده کرد. این زمانی بود که او با شاه ایران درگیر بود.
وی در ادامه به تاریخ‌های دیگری که این عنوان مجعول به کار گرفته شد، اشاره کرد و افزود: اما من عبایی را از دوستی هدیه گرفته‌ام که از کشورهای حوزه خلیج فارس خریداری کرده است. تاریخ و نوشته مارک این عبا نشان می‌دهد اعراب بسیار پیشتر از زمان جمال عبدالناصر این نام جعلی را در ذهن داشته و حتی به کار می‌بردند.
جعفریان بیان کرد: استاد وثوقی یک دانشمند شاخص و برجسته است. به هر حال آنچه که شایسته یک مرد بزرگ است، محمدباقر وثوقی همه را با هم دارد. او با عشق برای عظمت ایران کار می‌کند. پشتکار او بی‌نظیر است. او هم از لحاظ نوشتن مقالات و هم از جهت دانشجویانی که دارد، یک سرمایه باارزشی است. به رغم اینکه در سال‌های اخیر بیماری‌هایی داشت اما تمرکز علمی او را فوق العاده دوست دارم.
سهم بزرگ وثوقی در مطالعه خلیج‌فارس با تکیه بر منابع ایران
سپس منصور صفت‌گل، استاد دانشگاه تهران گفت: افتخار بزرگی است که در روز ملی خلیج‌فارس جایگاه بلند فرزند شایسته لارستان و فرزانه ایران‌مدار لارستان در ایران گرامی داشته می‌شود. رشته عمیقی از علما، مورخان، نویسندگان، شاعران و دانشمندان مختلف علمی از لارستان برخاسته‌اند و محمدباقر وثوقی ادامه این رشته عمیق است و شهرت علمی دارد.
وی افزود: محمدباقر وثوقی از لحاظ محلی و منطقه‌ای هم ملی و هم در سطح جهان مورد توجه است و همه جا نام او می‌درخشد. روز ملی خلیج‌فارس که به عنوان یک روز تثبیت شده قرار دارد، به پیشنهاد دکتر وثوقی وارد تقویم ایران شده است. این افتخار را داشتیم که در دانشگاه تهران گرایش فوق‌لیسانس مطالعات خلیج‌فارس را بنیان‌گذاری کنیم که موسس آن محمدباقر وثوقی بود. سمینار دوسالانه در دانشگاه تهران بسیار باشکوه برگزار شد و از تمام ایران و جهان دانشمندان معتبر در این همایش شرکت کردند که برگزارکننده آن دکتر وثوقی بود.
صفت گل بیان کرد: در مسئله مطالعات خلیج‌فارس در ایران و در مطالعه مربوط به خلیج‌فارس با تکیه بر منابع ایران دکتر وثوقی سهم بزرگی دارد. معمولاً غلبه اطلاعات شرکت‌های غربی زیاد است و باعث کمبود مهم در ایجاد تصویر جامع از تاریخ خلیج‌فارس شده است. به پاس خدمات دکتر وثوقی در شناسایی و معرفی و استفاده از نسخ خطی و تحقیقات درازدامنه داخلی، امروز با عرصه مطالعات خلیج‌فارس روبه‌رو هستیم. به همت او به سمت ایجاد تصویری جامع از خلیج‌فارس که در آن نگاه ایرانی درج می‌شود، نزدیک شده‌ایم. کتاب «اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران» به همت او برای نخستین بار به عنوان تاریخ جامع از خلیج‌فارس منتشر شده است.
وی در ادامه گفت: امیدواریم محمدباقر وثوقی فرصت پیدا کند و بر جنبه دیگر خاندان‌ها، ملاحان، تاجران و بومیان خلیج‌فارس که معمولاً نادیده گرفته می‌شوند، بپردازد. هم‌اکنون هیچ سیاهه لیستی از تاجران خلیج‌فارس نداریم. امیدوارم زمینه‌ای که در این قسمت فراهم شد، توسط خود ایشان به پیش برود و راهگشا برای ایجاد تصویر بزرگتر از تاریخ ایران باشد.
اهمیت یافتن گور دریانوردانی که در چین دفن شدند
عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی در این مراسم گفت: آشنایی من با محمدباقر وثوقی به سال‌ها پیش برمی‌گردد. مهم‌تر از همه اینکه برخی از مقاله‌های خودش را به من داد که با خواندن آن با زادگاه خودم، بندرعباس بیشتر آشنا شدم.
وی افزود: سفرهای او به چین و یافتن گور دریانوردانی که در چین دفن شده بودند، بسیار قابل توجه است. این برای من جای خوشحالی و شادی دارد که این استاد بزرگ کارهای بزرگی را به انجام رسانده است. افتخارآفرین است که دریانوردان ایرانی تا گوانجوی چین رفته بودند. ابن‌بطوطه می‌نویسد دیدم دریانوردانی را که شعر می‌خواندند، وقتی دقت کردم دیدم شعر سعدی را می‌خوانند.
تمام نوشته‌های محمدباقر وثوقی درباره خلیج‌فارس است
همچنین حمید احمدی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در این مراسم بزرگداشت گفت: نخست از مدیرانی که این برنامه را تدارک دیدند، تشکر می‌کنم. تمام نوشته‌های محمدباقر وثوقی در مورد خلیج‌فارس است. او یک استثنا است که تمام آثارش در مورد خلیج‌فارس و ابعاد مختلف سیاسی-اقتصادی این نقطه از ایران است. کتاب‌هایی که در مورد لارستان نوشته نیز استثنا است.
وی افزود: او از جمله پژوهشگرانی است که آثارش در مورد خلیج‌فارس پر از فکت و داده است. نکته قابل توجه دیگر شخصیت ملی و میهنی اوست. دو دهه از آشنایی من با محمدباقر وثوقی می‌گذرد. او در آثار اخیر خود به خصوص در مورد شرق آسیا کارهای بزرگی را به انجام رسانده است. آثار و بقایای تمدن ایرانی در چین و کره را یافته است. او آثار تحلیلی عمیقی را به رشته تحریر درآورده است. ایران‌دوستی و وطن‌دوستی او همیشه برای ما جای ستایش داشته و دارد.
خلیج‌فارس در بردارنده مطلب ارزشمندی برای پژوهش‌های علمی
در ادامه این مراسم بزرگداشت احمد مسجدجامعی متن نوشته عبدالرسول خیراندیش را خوانش کرد: اگرچه خلیج‌فارس به تنهایی حدود نود درصد صادرات و واردات کشور ما از طریق آن انجام می‌شود و این در زندگی اقتصادی ما نقش اساسی دارد، اما به موازات آن سودمندی و قابلیت‌های فرهنگی کرانه‌های جنوبی ایران را هم باید در نظر داشت. اینجا فرهنگ‌های ایرانی، هندی، عربی و آفریقایی طی قرن‌ها به هم رسیده‌اند و حتی از مدیترانه و دریاهای شرق آسییا که چین و کره و ژاپن باشد هم تاثیرهای متقابل فرهنگی را می‌توان دید. این همه در بستری از ارتباطات و تجارت دریایی بوده است و اگر پیوندهای راه‌های زمینی را هم بدان اضافه کنیم این گستره افزون‌تر می‌شود.
وی در ادامه گفت: سابقه چنین تعاملاتی به چند هزار سال می‌رسد چنانکه حماسه فارسی «کوش‌نامه» سروده ایرانشان بن ابی الخیر از زندگی پدر فریدون در چین و پسیلا (کره و ژاپن) و حماسه «داراب‌نامه» نوشته طرسوسی از سفرهای دریایی داراب‌شاه به یونان سخن می گویند. چنین داستان‌هایی از نظر قدمت همپای افسانه‌های «هزار و یک شب» هستند که از جمله داستان‌های آن سندباد بحری است. شگفت آنکه چنین افسانه‌ها و حماسه‌های کهنسالی چندان در کانون توجه پژوهش قرار نگرفته‌اند در حالیکه می‌توانند الهام‌بخش تولیدات داستانی و سینمایی باشد.
مسجدجامعی از قول خیراندیش بیان کرد: در کتاب‌های جغرافیای تاریخی مانند ممالک و مسالک استخری از تجارت دریایی در دریای پارس سخن گفته شده و سعدی نیز در گلستان خبر از بازرگانی در کیش می‌دهد که در گستره‌ای وسیع کالاهای گوناگون را مبادله می‌کرده است. چنین گزارش‌هایی در منابع قدیم بسیار است و علاوه بر آوردن نام خلیج‌فارس در بردارنده مطلب ارزشمندی برای پژوهش‌های علمی هستند.
عشق مشترک بین ما نسبت به وطن و آبادانی وجود دارد
در ادامه مراسم هوشنگ خسروبیگی، نماینده انجمن ایرانی تاریخ گفت: سابقه دوستی من با دکتر وثوقی ۳۰ سال است. او مسئول روابط عمومی پیام نور بود. برحسب وظیفه اخبار را از دانشگاه دریافت می‌کردم. بر اساس اخبار مشخص بود که یکی از مدیران در استان فارس «مرکز عوض»، یک مرکز آبرومند را برای دانشگاه رهبری می‌کند. این نشان می‌داد زحماتی که مسئول مرکز می‌کشید، جای توجه داشت. ما از نظر رشته هم با هم نزدیک بودیم.
وی افزود: منش اخلاقی وی و توان مدیریتی و تلاش و پیگیری‌های او بیش از پیش توجه من را به این موارد جذب کرد. او پرکار و پرتلاش با توان مدیریتی بالا برای آبادانی سرزمینش تلاش می‌کرد. همین عشق یکی از عواملی بود که در شکوفایی آثارش تاثیر داشت. آثارش و قلم او ما را به دنبالش می‌کشاند، چون یک عشق مشترک در بین ما نسبت به وطن و آبادانی آن وجود دارد. در ایران در حوزه تاریخ شرق آثار زیادی نمی‌بینیم اما جایگاه محمدباقر وثوقی می‌درخشد. همین مطالعه او را به شبه قاره چین و ژاپن کشاند.
«دُر یتیم» خلیج‌فارس مردمانش هستند
محمدباقر وثوقی نیز در این مراسم گفت: «دُر یتیم» خلیج‌فارس مردمانش هستند، مردمانی که در کنار ثروت خلیج‌فارس زندگی چندان خوبی ندارند. اگر سرمایه‌گذاری شود، خلیج فارس به جایگاه شایسته خود می‌رسد. گاهی افراد به اینجا می‌رسند اما زبانشان یاری نمی‌کند در گفتن، پس تمام قد از شما تشکر و تعظیم می‌کنم.
گودرز رشتیانی، استاد تاریخ دانشگاه تهران نیز در این مراسم گفت: روز ملی خلیج‌فارس، روز بازپس‌گیری قشم و جزیره هرمز و یاد سربازان گمنامی که هرمز را به مام وطن برگرداندند، گرامی می‌داریم.
منبع: ایبنا