میراث مکتوب- پژوهشکدۀ تاریخ اسلام کتاب «پژوهش و نگارش تاریخ در عصر دیجیتال» با نگارش مایکل جی. گالگانو، جی.کریس آرندنت، ریموند ام. هایزر را با ترجمۀ امیرحسین حاتمی و محمد نورمحمدی نجف‌آبادی منتشر کرد.
خوانندگان در پشت جلد این کتاب چنین می‌خوانند: «با خواندن کتاب پژوهش و نگارش تاریخ در عصر دیجیتال» دانشجویان تاریخ و پژوهشگران تازهکار می‌آموزند که چگونه به تاریخ بپردازند (چگونه بخوانند، چگونه پژوهش کنند، چگونه بنویسند) در واقع کسانی که متن را می‌خوانند می‌آموزند که:
– در انتخاب یک موضوع مانند یک مورخ بیاندیشند؛
– چگونگی استفادۀ کامل از کتابخانه به ویژه کاربرد جدیدترین فناوری‌ها را به خوبی فرا گیرند؛
– بر مبنای مواد و منابع موجود، موضوع پژوهش را تصحیح و تهذیب کنند؛
– مهارت‌های تفکر انتقادی مورد نیاز برای تحلیل منابع دست اول و دوم را تقویت کنند؛
– اهمیت زمینۀ تاریخی، تاریخ‌نگاری، تز، استفاده از منابع و نتیجه‌گیری‌ها را درک کنند؛
– متنی منقّح از یافته‌هایشان را از طریق فرایند پیش‌نویسی، ویرایش، پژوهش بیشتر و بازنویسی آماده کنند؛
– نگارش خود و همکارانشان را ارزیابی کنند؛
– منابع آنلاین را مرور کنند؛
– داده‌های منابع را به درستی مستند کنند».
از منظر نویسندگان این اثر، بررسی صحیح و دقیق گذشته، از طریق پژوهش و نگارش، به بهترین وجه صورت می‌گیرد. در این روش مورخان مهارت تفکر انتقادی و تخیل را به کار می‌گیرد تا از طریق ترکیب پرسش‌های خود دربارۀ موضوع مورد پژوهش با تحقیقات موجود تفسیری خاص ارائه دهند. نویسندگان در این‌باره چنین می‌نویسند: «به زبان ساده بهترین روش برای آموختن تاریخ پژوهش و نگارش آن است. این کتاب مقدمه‌ای ضروری برای پژوهشگران تازهکار است و برای انتخاب موضوع، شناسایی همه شواهد و مدارک موجود، تحلیل و تفسیر این شواهد و ارائهٔ یافته‌ها به شکلی واضح و سازماندهی شده به آنها کمک می‌کند. در این روش، مسئولیت یادگیری بر عهدهٔ خود پژوهشگران تازه‌مان است».
نویسندگان این کتاب به خوانندگان و دانشجویان دورهٔ کارشناسی اطمینان خاطر می‌دهند که اگر آنها فرایندهای مشخص شده در فصل‌های این کتاب را دنبال کنند می‌توانند تحقیقاتی جدی و مؤثر انجام دهند. متن این کتاب با هدف ارائهٔ مقدمه‌ای بر نگارش تاریخ و مشخصا چگونگی نگارش یک مقالهٔ (تاریخی) طبق الگوی مجلات علمی فراهم شده است.
فصل نخست کتاب، « تاریخ چیست؟» نام دارد. نویسندگان در این فصل به سوءاستفاده از تاریخ، مشکلات تحقیقات تاریخی، جوهر تاریخ، فرضیه و نظریه و همچنین چند مفهوم مرتبط با تاریخ پرداخته‌اند. این فصل با بررسی کلی انواع رویکردهای مهمی که مورخان در مطالعه تاریخ به کار می‌گیرند، از توصیف سادهٔ رشته تاریخ و ابزارهای لازم برای کاربست آن فراتر می‌رود. شناخت ارزش این رویکردها محققان تازهکار را قادر می‌سازد تا فهم بهتری از تحلیل و زمینهٔ تاریخی لازم برای نگارش تاریخ داشته باشند.
«جستجوی منابع» عنوان فصل دوم است. مطالب این فصل پژوهشگران را با مراحل انجام دادن پژوهش تاریخی آشنا می‌کند. آنها با استفاده از «خط سیر پژوهش» رویکردی جامع دربارۀ گردآوری نظام‌مند داده‌ها را فرا می‌گیرند که شامل بررسی آثار اصلی و مرجع در یک رشته است. پژوهشگران تازهکار با بررسی هر یک از این جزئیات، از نقش مهمی که منابع مرجع موجود در تکمیل موفقیت‌آمیز یک پروژهٔ تحقیقاتی ایفا می‌کند درک بهتری خواهند داشت.
«ابزارهایی برای تحلیل؛ منابع دست دوم» و «شواهد و مدارک دست اول» به ترتیب عناوین فصل‌های سوم و چهارم از این کتاب است. در این دو فصل به ترتیب منابع دست دوم و اول بحث می‌شود. منابع دست دوم، پژوهشگران تازهکار را با زمینۀ تاریخی، تفسیر تاریخ‌نگارانه و رویکردهای روش‌شناختی آشنا می‌کند. شناخت منابع دست دوم آنها را قادر می‌سازد به نحو بهتری منابع دست اول را به کار گیرند.
فصل پنجم «نگارش» نام دارد. در این فصل فرایند نگارش بررسی و انواع متفاوت نگارش و تألیفاتی که مورخان به کار می‌گیرند، توضیح داده می‌شود و به ویژه بر اهمیت پیش‌نویسی، بازخوانی، نقد و بررسی، ویرایش، بازنگری، ارائه شفاهی و تولید نهایی یک مقالهٔ مکتوب تأکید می‌شود.
عنوان فصل پایانی این اثر« تکمیل مقاله» است. نویسندگان در این فصل به این موضوع پرداخته‌اند که چرا و چگونه مورخان به شواهد و مدارک استناد می‌کنند؛ و با ارائه نمونه‌های متعدد این موضوع بررسی می‌شود که چگونه در یک قالب استاندارد باید منابع را برای ارجاع و کتاب‌شناسی بشناسیم.
گفتنی‌ست در پایان هر فصل، فهرستی کوتاه از منابع برای مطالعه بیشتر علاقه‌مندان گردآوری شده است.
«پژوهش و نگارش تاریخ در عصر دیجیتال» از سوی پژوهشکده تاریخ اسلام به قیمت چهل هزار تومان منتشر شده است.
مریم مرادخانی