کتاب پژوهش های باستانشناسی کرانه های خلیج فارس تالیف دکتر علیرضا عسکری چاوردی از چهار فصل تشکیل شده است. «دوره پیش از تاریخ (۵۰۰۰ – ۳۰۰۰ پ.م)»، «دوره های تاریخی (ایلامی، هخامنشی، اشکانی، ساسانی)»، «دوره اسلامی» و «نتیجه گیری» عناوین فصل‌های کتاب را تشکیل می‌دهند.
در پیشگفتار کتاب آمده است: «بدیهی است که در هر یک از دوره های پیش از تاریخ، آغاز تاریخی، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی، توسعه قلمرو جوامع انسانی این منطقه به توانمندی آنان در استفاده از ظرفیت های زیست محیطی این منطقه بستگی داشته است. موضوع بررسی های این کتاب، نه تنها ظرفیت استفاده از منابع زیستی و تکنیک های به کار رفته برای استفاده از این منابع در هر یک از دوره ها را مشخص می سازد، بلکه با توجه به موقعیت قرارگیری این منطقه در حوزه جغرافیایی استان فارس، تاثیر دو حکومت هخامنشی و ساسانی را بر چگونگی استقرارها تا حدودی روشن خواهد نمود.»
«دهکده‌های هفت هزار ساله» و «از گله دار تا بوشهر» عناوین اصلی فصل نخست کتاب است. در «دهکده های هفت هزار ساله»، سکونتگاه های دوره پیش از تاریخ در کرانه های ساحلی خلیج فارس و کاوش های «سر اورل اشتاین در تل پیر» مورد بررسی قرار گرفته است. «از گله دار تا بوشهر» نیز متن ترجمه شده مقاله سر اورل اشتاین، باستانشناس مجارستانی است.
فصل دوم کتاب به بررسی سکونتگاه ها، قلعه ها، نیایشگاه های مذهبی و آیین های تدفین در دوران باستان می پردازد. در بخشی از فصل کتاب درباره نیایشگاه های مذهبی دوره باستان آمده است: «مدارک مذهبی ایران باستان به ویژه در حوزه فارس اهمیت شایانی در شناخت آیین های مذهبی به خصوص کیش زرتشتی دارد. کیش زرتشتی به منزله دین رسمی در حوزه ای وسیع با پرستشگاه ها و املاک گسترده طی دوره هخامنشی شناخته شده است، عمده مدارک کشف شده در فارس دوره هخامنشی مربوط به صحنه های نیایش رسمی پادشاهان هخامنشی است. بررسی مدارک این دوره نظیر نیایشگاه ها، نقش مهرها و آداب تدفین نشان می دهد که آتش نزد طبقات جامعه هخامنشی در فارس مقدس بوده است.»
در فصل سوم، سازه های آبی مانند آسیاب ها، بندها، سدها و حمام ها و همچنین مزارات و شهرستان های لامرد و مهر استان فارس در دوره اسلامی بررسی شده و در پایان این فصل از کتاب، تصاویری از آسیاب های فاریاب، پسبند و وردان و سد گمپو، حمام وراوی، علی خان و اسیر و سنگ مزارهای خوزی، ملایی، پنگرو و شاه پیر غیب آمده است.
در این فصل درباره تاریخچه سد در ایران می خوانیم: «سابقه ساخت بند (سد) در ایران و بین النهرین به روزگار کهن برمی گردد. در زمان هخامنشیان نخستین کوشش در مورد سدسازی، بر روی اروند و فرات به عمل آمد. استرابو، جغرافی دان یونانی سده اول میلادی می نویسد، ایرانیان برای آن که در هنگام یورش خارجیان از حرکت شان به سمت بالای این دو رود (دجله و فرات) جلوگیری کنند، بر روی آن ها بند(سد) هایی ساخته بودند، ولی با رسیدن اسکندر تا آن جا که می توانست، آن ها را ویران کرد، به ویژه بندهایی که در جهت اوپیس قرار داشتند.»
آخرین فصل کتاب نیز به نتیجه گیری و تحلیل داده ها و مدارک اختصاص یافته است و در نهایت کتاب با جدول های مشخصات مکانی و زیست محیطی محوطه های باستانی، وضعیت مکان آثار فرهنگی به جای مانده و دوران های مشهود در محوطه ها و تصاویر رنگی محوطه های باستانی شهرستان های لامرد و مهر به پایان می رسد.
چاپ نخست کتاب پژوهش های باستانشناسی کرانه های خلیج فارس تالیف، تحقیق و ترجمه علیرضا عسکری چاوردی در ۴۴۴ صفحه، شمارگان یک هزار نسخه و بهای ۷۰ هزار تومان از سوی انتشارات سبحان نور روانه بازار کتاب شده است.
منبع: انجمن ایرانی تاریخ