میراث مکتوب – هدف از نگارش این قبیل آثار همبستگی جامعه و خیر و صلاح همگانی است. البته افزون بر مطالب این رساله ها، نثر فارسی و گاه مسجع آنها نیز از دید ادبی ارزشمند است.
این اثر از یك دیباچه، دو مقاله در بیست باب و یک خاتمه تشكیل شده است. دیباچۀ كتاب با حمد و ستایش خدا آغاز شده و مؤلف در آن بیان كرده است كه مراد اصلی از وجود انسان، كمال معرفت حضرت رحمان است و كمال این معرفت جز با مكارم اخلاق و تصفیه باطن خودش را نشان نمیدهد.
عناوین ابواب كتاب چنین است: مقالۀ اول: در فضایل امتثال اوامر الهی و اجتناب از زواجر و مناهی در فضایل معرفت باری…؛ در فضایل علم و حسن نتایج آن؛ در تحریض بر مصاحبت ابرار و تحذیر از اشرار؛ در فضایل معدلت و به حال مظلومان دیدن؛ در فضایل تقوی؛ در فضایل محاسبه اعمال و مراقبه احوال خود؛ در فضایل تواضع و رذایل تكبر؛ در فضایل حلم و حسن اخلاق و عفو و اشفاق؛ در فشایل علو همت و رذایل دون همتی؛ در ترجیح حكم خدا بر هوا و اختیار دین بر دنیا؛ در فضایل بیداری و هشیاری و خوف خاتمت و ملاقات باری. مقاله دوم: در آیین خدمت حضرت خاقانی و رعایت اصول جهان بانی در فضایل وفاداری و حق گزاری؛ در فضایل اطاعت فرمان پادشاهی؛ در فضایل شكر نعمت و حسن خدمت؛ در فضایل اكتساب رضای والدین و دعای خیر بر والده؛ در فواید دانستن مقادیر مردم و تنزیل هر كس در منزلش؛ در فضایل رضا دادن به قضای الهی و مصابرت بر جریان احكام پادشاهی؛ در فواید ارشاد مسترشد و عمل كردن به موجب كلام زبانی؛ در توكل به حضرت.
اثر حاضر كتابی است در پند و اخلاق و حكمت و عرفان. این كتاب مشتمل بر مقدمه ای است مختصر، دو مقاله، چندین باب و یك خاتمه؛ حاوی مطالبی در فضایل معرفت حضرت باری و شناختن طریقه بندگی و آشنایی به آداب و رسوم زندگی و بسیاری مطالب دیگر كه به كار بستن و فرا گرفتن آنها مایۀ فلاح و رستگاری انسان است. نویسنده كتاب در تألیف خویش همه جا به آثار عارفان پیشین نظر داشته و تا حد امكان سخنان نغز و شیوای آنان را برگزیده و گردآورده است. از جمله كتابها و مآخذی كه بیشتر مورد توجه خود قرار داده، بعد از آیات قرآن كریم و روایات و احادیث نبوی، در درجۀ نخست رسالۀ قشیریه و احیا علوم الدین بوده است، سپس شرح تعرف و مرصاد العباد و كیمیای سعادت، كه همه از امهات كتب عرفانی و اخلاقی است. او همچنین از كتب و منظومه های عرفانی دیگر مانند آثار مولوی، عطار، سنایی، خاقانی و سایر سخنوران استفاده كرده است. بر روی هم شاید بتوان گفت كه این مجموعه منتخبی است از عصارۀ كلمات نغز عرفای گذشته، و چكیده ای است از سخنان دلاویز صاحبدلان و وارستگان تا زمان مولف، كه نویسنده آن را با ایراد اشعار و آیات و احادیث و حكایات دایره اطلاعات و سخن آنان را وسعت و كمال بخشیده و در این راه اثری جدید در معارف اسلامی پدید آورده است.
تاج الدین حسین خوارزمی، نویسندۀ كتاب، از عرفای قرن هشتم و نهم هجری است. سه اثر مشهور او عبارتند از: ١-جواهر الاسرار و زواهر الانوار؛ شرح مثنوی مولوی. ٢-شرح فصوص الحكم. ٣- نصیحت نامه شاهی.
فهرست مطالب کتاب:
ریشه‌شناسی کلمه «نصح»/ تاج‌الدین حسین خوارزمی، مؤلف نصیحت‌نامه شاهی/ آثار تاج‌الدین خوارزمی/ انگیزه تألیف نصیحت‌نامه شاهی/ نگاه اجمالی به محتوای نصیحت‌نامه شاهی/ دیدگاه‌های خاص حسین خوارزمی در نصیحت‌نامه شاهی/ منابع مورد استفاده مؤلف/ شیوه نصیحه الملوک، ذخیره الملوک و نصیحت‌نامه شاهی/ نسخه‌های خطی مورد استفاده در تصحیح/ روش تصحیح/ افتادگی‌های نسخ
مقدمه مؤلف
* مقاله اولی: در فضایل امتثال اوامر الهی و اجتناب از زواجر و مناهی
باب اول: در فضایل معرفت باری و طیق اکتساب آن و سلوک راه عبودیت به قدر امکان
باب دوم: در فضایل علم و حسن نتایج آن
باب سیم: در تحریض بر مصاحبت ابرار و تحذیر از اشرار
باب چهارم: در فضایل معدلت و به حال مظلومان دیدن
باب پنجم: در فضایل تقوی که توشه راه عقبی است
بابا ششم: در فضایل محاسبه اعمال و مراقبه احوال خود
باب هفتم: در فضایل تواضع و زذایل تکبر
بابا هشتم: در فضایل حلم و حسن اخلاق و عفو و اشفاق
باب نهم: در فضایل علو همت و زذایل دون همتی
باب دهم: در ترجیح حکم خدا بر هوا و اختیار دین بر دنیا
باب یازدهم: در فضایل بیداری و هشیاری و خوف خاتمت و ملاقات باری
* مقاله دوم: در آیین خدمت حضرت خاقانی و رعایت رسوم جهان‌بانی
باب اول: در فضایل وفاداری و حق‌گزاری
باب دوم: در فضایل اطاعت فرمان پادشاهی
باب سیم: در فضایل شکر نعمت و حسن خدمت
باب چهارم: در فضایل اکتساب رضای والدین و دعای خیر بر والده
باب پنجم: در فواید دانستن مقادیر مردم و تنزیل هر کس در منزلش
باب ششم: در فضایل رضا دادن به قضای الهی و مصابرت بر جریان احکام پادشاهی
باب هفتم: در فواید ارشاد مسترشد و عمل کردن به موجب کلام زبانی
باب هشتم: در توکل به حضرت الهی با وجود خرم و آگاهی
باب نهم: در خاتمه کتاب
فهارس
منابع و مأخذ/ فهرست آیات/ فهرست احادیث/ فهرست اشخاص/ فهرست جای‌ها
تاج‌الدین حسین خوارزمی، نصیحت‌نامۀ شاهی؛ ینبوع الاسرار فی نصایح الابرار ، تصحیح: اکرم آقاجانلو، تهران، مولی، 598 صفحه، شمارگان: 520، بها: 650000 ریال، 1396.