میراث مکتوب- نشست «میراث علمی ابوالحسن بیهقی» به همت گروه زبان و ادبیات فارسی خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری انجمن ادبی سرو سایه‌فکن، روز چهارشنبه ۱۷ مرداد ۱۴۰۳ در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.
محمدعلی مهدوی راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، اظهار داشت: سید رضی شخصیت بزرگ و جامع الاطرافی است و این نکته که نهج البلاغه گزینش کلمات بلیغ علی(ع) است، چندان پایه اساسی ندارد. سید رضی با توجه به این که شخصیت مهم سیاسی و اجتماعی داشته است، نهج البلاغه را به عنوان یک زیست مومنانه نوشته است.
وی افزود: خراسان در کل جهان اسلام، بیشترین فعالیت را درباره نهج البلاغه داشته است. بیهقی از طریق پدر، مشایخ و استادانش با نهج البلاغه آشنا می شود و بسیار زیبا و دلپذیر درباره آن سخن می گوید. بیهقی نهج البلاغه را پیش حسن بن یعقوب خوانده است. کسانی از او درخواست می کنند که نهج البلاغه را شرح دهد که او بالاخره این کار را می کند. کسی که نهج البلاغه را شرح کند باید بخش قابل توجهی از دانش ها را بلد باشد. نکته مهم، یادکرد بسیاری از شخصیت های علمی، تاریخ، ادبی و… در لابلای صفحات است که یکی از میراث گرانبهای این مرد بزرگ است.
در ادامه علی بهرامیان از پژوهشگران، ابراز داشت: این جلسه فتح بابی است برای شناسایی کسی که تاکنون به اندازه کافی شناخته نشده است، هر چند تا به حال چند کتاب او منتشر شده است. ابوالحسن بیهقی یک شخصیت جالب و علمی است و او را می توان چکیده عصاره خراسان آن روز دانست. در روستاهای خراسان، عالمان بزرگی در زمینه های گوناگون بوده اند.
وی افزود: بیهقی کوشش کرده است که در آثارش وسعت مشرب داشته باشد. او در همه زمینه ها آثار مهمی داشته است. خراسان آن زمان مهد ادب بود. در بین آثار بیهقی، دو کتابش به صورت مستقیم به تاریخ مربوط است که یکی از آن ها تاریخ بیهق است که از نظر تاریخ نگاری محلی، کتاب ممتازی است. این کتاب در تاریخ نویسی محلی ایران، نظیر ندارد. در مجموع، میراث تاریخی ابوالحسن بیهقی فوق العاده اهمیت خاصی دارد و باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. آثار تاریخی او را می توان به عنوان سیمایی از تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خراسان و ایران شرقی در نظر گرفت.
در ادامه بهرام پروین گنابادی مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی خانه اندیشمندان علوم انسانی، بیان داشت: در کتاب تاریخ بیهق، اطلاعات بسیار زیادی در زمینه تاریخ اجتماعی، سیاسی و مخصوصا تاریخ ادبی پیدا می کنیم. این کتاب فصلی دارد درباره بزرگانی که در بیهق هستند و دانشمندانی که شعر می گویند. در کتاب چهار مقوله عروضی، نگاهی که مولف به شعر دارد، یک نگاه حاکمیتی است و می گوید شاه برای این که در دل مردم نفوذ کند، نیاز به شاعران دارد و شاعران هم در ازای آن پول دریافت می کنند. نقطه مقابل، ابوالحسن بیهقی است. او می گوید حق ندارید به شاعران پول بدهید و این به نگاه جهان اسلام به شعر بر می گردد.
وی افزود: عرب ها معتقد بودن که هر شاعری یک جنی دارد که در کنار گوشش تلقین شعر می کند و به همین خاطر بعضی از آن ها شعر را یک چیز ماورایی می دانستند. ابوالحسن بیهقی در بخشی عالمانی را معرفی می کند که آنان شعر هم می گویند. وی تاریخ بیهق را به زبان فارسی می نویسد و می خواهد به فارسی اعتبار ببخشد در حالی که آن زمان نوشتن به زبان عربی رایج بوده است.
در ادامه سلمان ساکت عضو هیئت علمی دانشگاهخ فردوسی مشهد، اظهار داشت: این سوال مطرح می شود که چرا ما در روزگار خودمان به بیهقی و بازشناسی او نیاز داریم؟ به نظر من او از یک طرف شخصیت بد اقبالی است زیرا حداقل ۸۳ اثر در حوزه های مختلف(طب، نجوم، کلام، فلسفه، حدیث و…) داشته است اما از او چهار پنج کتاب بیشتر در دسترس نیست. او انسان جامع الاطرافی بوده است. از سوی دیگر تا نام بیهقی می آید، اکثرا به یاد ابوالفضل بیهقی می افتند.
وی افزود: در کنار این بد اقبالی، خوش اقبال هم بوده است که فردی مانند علامه قزوینی در سال ۱۳۰۸ تاریخ بیهق را شناسایی می کند و بعد از آن دانشمندان تراز اولی از ایران و اسلام به سراغ آثار او رفته اند. وسعت دانش بیهقی در روزگار خود کم نظیر است. به گمان من او به ضرورت ها و نیازهای زمانه اش توجه خاصی داشته که شاید در بین هم روزگاران خودش کمتر دیده شده است. بیهقی گرفتار جزم اندیشی و تعصبات رایج روزگار خود نشده بود و با همه طیف های فکری و عقیدتی مراوده داشته است.
منبع: خانه اندیشمندان علوم انسانی
