میراث مکتوب – بخش قابل توجهی از ادبیات فارسی شامل منظومه‌های علمی است که با اهداف آموزشی سروده شده است.
هدف این مقاله بررسی این منظومه‌هاست که از منظرهایی چون مؤلفه‌های این نوع ادبی، دلایل و انگیزه‌های سرایش و سیر آن در ادبیات فارسی بررسی شده است. این نوع ادبیات به نظم علوم مختلف می‌پردازد و اگرچه از عناصر شعری چون وزن و قافیه بهره می‌گیرد، عناصری چون خیال جایگاه بسیار اندک و ثانویه‌ای در آن دارد. دلایلی چون تنوع و گسترش شیوه‌های آموزشی و نقش وزن در ایجاد رغبت به مطالعه و حفظ و به خاطر سپردن موضوعات از عوامل گسترش این منظومه‌ها بوده است. از منظر دسته‌بندی علوم، این منظومه‌ها بیشتر در علوم منقول همچون بلاغت، عروض و لغت است. نخستین اثری که در این حوزه سروده شده قصیده‌ای از ابوالهیثم (اواخر قرن چهارم) است و از قرن هفتم به بعد رواج این منظومه‌ها گسترش قابل توجهی یافته است. از نظر تقسیم‌بندی علوم در گذشته، منظومه‌های آموزشی هم در علوم معقول و هم در علوم منقول سروده شده؛ اگرچه میزان منظومه‌هایی در علوم نقلی مانند کلام، لغت، صرف و نحو و علوم بلاغی بسیار بیشتر از علوم عقلی مانند طب است. البته در لابه‌لای برخی آثار نیز سروده‌هایی دیده می‌شود که می‌توان از مقولۀ آموزشی محسوب کرد.
متن کامل نوشتۀ مهدی دهرامی که در شمارۀ جدید جستارهای ادبی (سال ۴۹، شماره ۱۹۵،(۱۳۹۵) منتشر شده است اینجا بخوانید.