میراث مکتوب- محمدتقی بهار (ملک الشعرا) روزنامه‌نگار، محقق، ادیب و سیاست‌مدار معاصر ایرانی یکی از چهره‌های برجسته تاریخ معاصر ایران است، که در دوره فعالیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری خود در روزنامه‌های مختلف قلم زد؛ قلمی که همواره ستایش‌گر آزادی و صلح و مبارزه با استبداد بود.
بهار، افزون بر فعالیت ادبی، به فعالیت سیاسی نیز می‌پرداخت و همین رویکرد، زمینه ورود او به‌عرصه فعالیت‌های مطبوعاتی را فراهم آورد. او مدتی در مشهد و تهران روزنامه و مجله دایر و منتشر کرد و علاوه بر مقامات علمی و ادبی و شاعری به کار سیاست و مبارزات سیاسی مشغول بود. همین نوع رویکرد و اندیشه هم باعث شد تا در دوره حکومت قاجار و پهلوی چندبار مورد بی‌مهری قرار گرفت و حتی یک‌بار از تهران تبعید شد.
آغاز کار روزنامه‌نگاری ملک‌الشعرای بهار در ۱۲۸۷ و اوج استبداد صغیر محمدعلی میرزا قاجار بود؛ دوره‌ای که در روزنامه نیمه‌مخفی خراسان قلم‌فرسایی می‌کرد و اشعارش بدون امضا یا با امضای «م – ب» به چاپ می‌رسید که مورد توجه بسیاری قرار گرفت. روزنامه خراسان به‌صورت دو شماره در هفته در مشهد منتشر کرد اما نشر آن مدتی کوتاهی بیشتر دوام نیاورد؛ روزنامه‌ای که با شعار «برادری، آزادی، برابری و آبادی» منتشر می‌شد و نشریه‌ای خبری و هوادار مشروطیت بود و وقایع خراسان را پوشش می‌داد. روزنامه خراسان وابسته به «انجمن سعادت» از کانون‌های مشروطه‌خواهان بود.
پس از خراسان، ملک‌الشعرا به فعالیت در روزنامه ملی و هوادار اصلاح و ضد روس «طوس» پرداخت. طوس روزنامه‌ای بود که سه ماه پس از تعطیلی روزنامه خراسان و همزمان با روز گشایش دوره دوم مجلس شورای ملی آغاز به انتشار کرده بود. این روزنامه توسط نیرالدوله حاکم خراسان توقیف شد. به نقل از محیط طباطبایی، توقیف روزنامه به درخواست روس‌ها صورت گرفت زیرا ملک‌اشعرا، در این روزنامه، برای مرگ پادشاهان انگلیس، ادای همدردی با ملت انگلیس کرد و این موضوع موجب شد که روس‌ها درخواست توقیف روزنامه را کردند.
چند ماه پس از توقیف روزنامه طوس، ۲۱ مهر سال ۱۲۸۸نخستین شماره روزنامه نوبهار هفته‌ای ۲ شماره منتشر شد. روزنامه‌ای که ارگان حزب دموکرات مشهد بود. نوبهار بعد از ۸۰ دوره انتشار به‌دستور وثوق‌الدوله، وزیر خارجه وقت، پس از یک سال نشر توقیف شد.
پس از دو ماه خاموشی، بهار «مقدمه تازه‌بهار» را بر روی یک صفحه و فردای آن روز، نخستین شماره از آن را به جای نوبهار درآورد اما با این نام، دوره حیات روزنامه فقط ۹ شماره بود. تازه‌بهار در محتوا شبیه نوبهار بود و همچنان با رنگ وطن‌خواهانه، حمله‌های تند به روسیه و کارهای ضد ایرانی عاملان آن دولت می‌کرد. با اشاره سفارت روسیه و دخالت وزارت خارجه ایران، همچون نوبهار توقیف شد و ملک‌الشعرا به‌همراه شماری از دموکرات‌های خراسان ناگزیر از ترک شهر و اقامت در تهران شدند.
ملک‌الشعرا پس اینکه یک دوره در تهران زندگی کرد، بار دیگر به خراسان بازگشت و برای بار دوم روزنامه نوبهار را منتشر کرد. نوبهار ۷۷ شماره چاپ شد تا اینکه ملک‌الشعرا به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد و نوبهار را در تهران منتشر کرد. ملک‌الشعرا که به‌عنوان نماینده مجلس انتخاب شده بود، ۸۷ شماره از روزنامه نوبهار را منتشر کرد. نوبهار تهران نیز به مانند دوره مشهد آن، به حزب دموکرات وابستگی داشت.
شیوه نگارش نوبهار در تهران باعث شد تا روزنامه، با وجود آن همه رقیب، محبوبیتی پیدا کند. سرانجام نوبهار را در کابینه مستوفی‌الممالک به انگیزه چاپ «یک اعلان» توقیف کردند. نوبهار ۱۶ روز توقیف بود تا اینکه قطعه ملک‌الشعرا خطاب به احمد شاه برای رفع توقیف به چاپ رسید. در این حال، بهار در پاسخ به روزنامه‌های هوادار روس و انگلیس و به‌خصوص عصر جدید، در دو مقاله «دشمن حمله کرد» و «دوست هم حمله کرد» وطن‌خواهان را به مقابله با نیروی‌های متجاوز فراخواند و بازهم تعطیل شد.
ملک‌الشعرا پس از ۱۹ ماه ماه به نشر روزنامه به‌صورت سه شماره در هفته دست زد. اما تنها موفق به انتشار بیست شماره از آن شد. ملک‌الشعرا پس از توقیف نوبهار بی‌درنگ در تاریخ انتشار شماره بعدی، یعنی سه روز پس از خاموشی اجباری روزنامه‌اش، روزنامه «زبان آزاد» را و با همان ویژگی‌های نوبهار در ۳۵ شماره منتشر کرد تا اینکه بار دیگر نوبهار منتشر شد.
دوره سوم نوبهار تهران، پس از رفع توقیف روزنامه، به‌صورت سه شماره در هفته آغاز شد، ۵۳، شماره از ۱۰ آبان تا ۲۲ اسفند ۱۲۹۶ انتشار یافت اما دولت حسن مستوفی‌الممالک در فروردین ۱۲۹۷ تمام روزنامه‌ها را جز ایران توقیف دسته‌جمعی کرد و نوبهار در شماره ۵۰ متوقف ماند.
پس از آن، ملک‌الشعرا به انتشار دانشکده و مدیریت روزنامه‌های نیمه رسمی ایران دست زد. مجله دانشکده در تهران تحت‌نظر و به‌مدیریت ملک‌الشعرای منتشر شد. مجله دانشکده دومین مجله ادبی است که در عالم مطبوعات زبان فارسی منتشر شد. دولت حسن وثوق (وثوق‌الدوله)، بهار را به مدیریت روزنامه نیمه‌رسمی «ایران» که پنج روز در هفته به چاپ می‌رسید، فراخواند.
سرانجام ملک‌الشعرا از روزنامه ایران کناره‌گیری کرد و در آغاز کار دولت مشیرالدوله، روزنامه‌نگاری حرفه‌ای بهار هم برای مدتی دچار فترت شد. چندی بعد نیز کودتای ۱۲۹۹ پیش آمد و وی زیر نظر قرار گرفته شد و به ناچار خاموش بود. فعالیت‌های ملک‌الشعرا در حوزه روزنامه‌نگاری ادامه یافت اما در این اوان، شاعر مشروطه‌خواه به‌دلیل فضای بسته حاکم بر کشور، از روزنامه‌نگاری دست برداشت. این وقفه تا ۱۳۲۱ ادامه یافت. در این زمان، با ایجاد فضای باز سیاسی حاصل از خروج رضاشاه از ایران، بهار احساس کرد که بار دیگر می‌تواند به عرصه روزنامه‌نگاری سیاسی بازگردد از همین رو انتشار روزنامه نوبهار را از ۳ اسفند ۱۳۲۱ آغاز کرد و چاپ آن را تا شماره ۱۰۲ ادامه داد.
محمود فاضلی
منبع: روزنامه اعتماد