ميراث مكتوب- دكتر ايراني در چهل و دومين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب، گفت: معروف ترين اثر ابن كمونه شرحي است كه بر تلويحات شهاب الدين سهروردي موسوم به التنقيحات في الشرح تلويحات در منطق و طبيعيات و اندكي الاهيات، نوشته است.
مديرعامل مركز پژوهشي ميراث مكتوب در اين نشست كه با عنوان «تأثير انديشه هاي ابن كمونه بر فلسفه پس از خود»، روز دوشنبه 8 خرداد ماه 85 در اين مركز برگزار شد، افزود: در تاريخ حكمت و فلسفه اسلامي نام دو فيلسوف كه بيش از همه در مسايل كلامي و فلسفي تشكيك و طرح شبهه كرده اند، به چشم مي خورد. نخست امام فخر رازي معروف به امام المشككين و ديگري سعد بن منصور بن كمونه، متوفي ششصد و هشتاد و سه هجري قمري كه شبهه ابن كمونه حتي در بين عوام مردم هم در مسايل لاينحل، به ضرب المثلي تبديل شده است. شبهه استفهام و شهره جزر أصم، دو شبهه، معروف اوست كه پس از او، فلاسفه بزرگ اسلامي چون دواني و خدري، ميرداماد و ملاصدرا، سبزواري و ديگران به اين شبهه ها، پاسخ گفتند، البته بعضي از اين شبهه ها، در فروض انديشه هاي ابن سينا ديده شده كه ايشان طرح كردند و بعد برخي از اين شبهه ها رو هم خودشان پاسخ گفتند.
ابن كمونه، معاصر خواجه نصير الدين طوسي بود و با او مكاتباتي داشت. او در بغداد مي زيست و پس از تاليف كتاب تنزيف الابعاد من الصلاه اسلام و يعقوب، به دليل مطالب و شبهاتي كه درباره قرآن و پيامبر اسلام مطرح كرد، مورد خشم واقع شد و مردم بر او شوريدند و قصد جان او كردند و طرفدارانش او را داخل صندوقچه اي پنهان و راهي شهر حجله اش كردند. از او سي اثر ياد شده و به جاي مانده و برخي از آن ها منتشر شده و من به دو، سه تا از مهم هايش اشاره اي مختصر مي كنم.
وي ادامه داد: يكي تنبيه الابحاث من الصلاه. وي در اين اثر ايرادها و شبهاتي بر هر سه دين آسماني – چه از قول ديگران، چه از سوي خودش- گاه به تفصيل و گاه به اجمال نقل مي كند و در ذكر پاسخ ها هم اين تفصيل و اجمال به صورت نابرابري ديده مي شود، به طوري كه شبهاتي درباره دين يهود را به تفصيل پاسخ مي دهد و بعضا از آن ها دفاع مي كند. با اين حال، به دليل برخي نظراتش درباره پيامبر اسلام و متواتر بودن قرآن، او را مسلمان دانسته اند و حتي كساني چون مرحوم آقا بزرگ در الذريعه او را از علماي شيعه شناخته است. وي در جايي از همين كتاب تنقيح الابحاث درباره قرآن مي گويد: «فندفعه الشكوه كلها و سبه تفاسير قرآن متواتره تتواتوره اصل». اما در فصل ديگري از همين كتاب، اسلام آوردن گروهي را مصلحتي و از روي ترس مي داند كه مي توان وي را به گفته برخي از آن دسته دانست. به هر حال از نگاه جامعه شناسانه، او به اين گونه اوضاع زمانه خويش را يادآور مي شود و اين اثر باب اديان پژوهي، قابل توجه محققان و پژوهشگران هست.
دكتر ايراني همچنين گفت: ابن المحرومه مسيحي در قرن هشتم، بر اين اثر حواشي مفصلي نوشته كه به همين نام در بيروت به تحقيق( مَتِران حبيب ) پاشا چاپ شده و دكتر علي نقي منزوي هم رساله دكتراي شون در دانشگاه، يوسف قديس بوده و دفاع كردند و نسخه اي هم از آن پايان نامه در مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي موجود است كه بنده ديدم . معروف ترين اثر ابن كمونه شرحي است كه بر تلويحات شهاب الدين سهروردي موسوم به التنقيحات في الشرح تلويحات در منطق و طبيعيات و اندكي الاهيات نوشته است. دكتر حسين ضيايي بخش طبيعيات آن را چاپ كرد و درحال حاضر دو تصحيح همزمان از آثاراو در دست انجام است. دكتر سيد موسوي در مشهد بخش منطق را آماده كرده و دكتر نجفعلي حبيبي هم هر سه بخش را به دست حروفچيني سپرده و اين مركز در پي آن است كه راهي را براي جمع دو كار پيدا كند و موضوع را حل و فصل نمايد. ابن كمونه اثر مهم ديگري كه شايد مهم ترين اثر او در فلسفه و حكمت باشد، تاليف كرده است. او«كتاب الجديد في الحكمه » را نوشت و درباره هدف خود از تاليف آن، مي گويد: « براي تحصيل غايت كمال انساني كه همان اعتقاد به مبدا و معاد و عمل صالح هست، بايد حكمت را فراگرفت.»
اين كتاب در سال هزار و چهارصد و سه از سوي حميد مرعيد الكبيس به سه نسخه از كتابخانه هاي تركيه تصحيح شده و در دانشگاه بغداد به چاپ رسيده و اكنون دكتر حامد ناجي اصفهاني با نسخه هاي ديگري اين اثر را در پروژه هايي كه در دانشگاه برلين مشغول هستند، در دست تصحيح دارند.