میراث مکتوب- در حال حاضر بیشترین نسخه‌های خطی دنیا در کتابخانۀ ملی فرانسه در پاریس و کتابخانۀ بریتانیا در لندن نگهداری می‌شود. روزگاری بود که بیشترین نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های عباسیان و عثمانیان بود که در آتش جنگ‌ها از بین رفتند.
در حال حاضر در بیشتر شهرهای باستانی هندوستان نسخه‌های خطی یافت می‌شوند: ودیشا، مَگَد، پَتنا، سارنات، تَکشیلا، و بنارس. این نسخه‌ها به زبان‌های سانسکریت، پَراکرَت، پالی و غیره هستند. این نسخه‌ها در موزه ملی هندوستان (در دهلی)، کتابخانه ملی کلکتّه، موزه سالار جنگ (حیدرآباد دکن)، اسناد ملی هندوستان (دهلی)، کتابخانه شرق‌شناسی و عمومی خدبخش (پَتنا)، کتابخانه رضا رامپور (رامپور)، مؤسسه تحقیقاتی عربی و فارسی مولانا آزاد (تونک) نگهداری می‌شوند.
مؤسسه تحقیقاتی عربی و فارسی مولانا آزاد در تونک که در ایالت راجستان هندوستان قرار دارد نسخه‌های خطی فراوانی دارد که فهرست آنها در سه جلد «خزینة المخطوطات» چاپ شده است. برخی از نسخه‌های خطی آن عبارتند از:
– «تفسیر زاد المیسر فی علم التفسیر»، مؤلف: عبدالرحمان، کتابت: 557 هجری، خط نستعلیق.
– «تفسیر البیان الاحکام القرآن»، تفسیر برخی از آیات قرآن کریم، مولف: علامه جمال الدین، سال: 808 هجری.
– «اسئلة القرآن»، مولف: محمد بن ابی بکر عبدالقادر (درگذشت: 660 هجری)
– «غریب القرآن المسمی نزهت الفاطر و سرور الناظر»، مولف:ابی بکر محمد بن عزیز سجستانی (درگذشت:330 هجری)
– «طیبی شرح مشکوة المصابیح»، مولف:حسین بن عبدالله (درگذشت: 743 هجری)
– «اشرف الوسائل فی شرح الشمائل»،، مولف: احمد بن علی الهیتمی (درگذشت: 973 هجری)
– «شرح شمائل»، تالیف: عبدالروف المنادی (درگذشت: 1033هجری)
– «زاد المسیر»، تفسیری از:عبدالرحمن ابن جوزی. نسخه خطی یادگاری از حمله هلاکوخان در سال 656 هجری.
– «تفسیر جلالین»، نسخه خطی با حاشیه های بسیار از مولانا جامی
– «الفوز الکبیر»، نسخه خطی که شاه ولی الله دهلوی با خط خو به شاگردش –عبدالهادی- اجازه داده بود.
همچنین: لغتِ «الغربین»، تاریخ کتابت: 542 هجری؛ لغتِ «الدرر النشیر»، لغت «شرح النصاب الصبیان»، «فرهنگ جهانگیری فتح المثانی»، «لطائف الللغات»، و «دستور اللغات».
نسخه خطی «کتاب فی الطب المنصور» (تالیفِ: زکریای رازی) نیز در کتابخانه ملی هندوستان نگهداری می‌شود. نسخه ای از این اثر در زمان شاهجهان در سال 1657 به فارسی ترجمه شد که طغراهایی از دوره مغول، تقریباً 12 مُهر در آن است که یکی از آنها مُهر داروغه کتابخانه – عنایت خان- است. این نسخه خطی سالها زینت بخش کتاب خانه شاهجهان بود.
خلاصه و ترجمه از مقاله به زبان اردو: «تحقیق میں ادوار کا تعین ور مخطوطہ شناسی» در کتابِ: «قوس و قزح (تحقیقی و تنقیدی مضامین کا مجموعه)»، نویسنده: سید ساجد علی تونکی، ناشر:علی پَبلی کیشنز، تونک، ایالت راجستان، هندوستان، صفحات: 36-44، سال 2019.
منبع: پایگاه خبری نسخ خطی