میراث مکتوب- مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب مجموعۀ سه جلدی «بُحَیره (در حکایت‌نویسی و عجایب‌نگاری)» تألیف میرمحمدهاشم‌بیگ فزونی استرآبادی را با مقدمه و تصحیح مرتضی موسوی و رضوان مسّاح چاپ و راهی بازار نشر کرده است.
جلد اول این اثر دارای پانزده باب است. مصححان در مقدمه در جلد نخست به زندگی‌نامه، آثار و دست‌نوشت‌های مؤلف پرداخته‌اند. بنا به نوشتۀ مصححان میر محمد‌هاشم‌بیگ فزونی استرآبادی زمانی دراز از عمر خویش را به سیر و سیاحت گذرانده، دستگاه‌های حاکمان هند و دربارهای شاهان دکن را آزموده، به زیارت خانۀ خدا شتافته، خطرات بسیاری در سفرهای خویش از سر گذرانده و حاصل خوانده‌ها، دیده‌ها و شنیده‌های شگفتش را در دو کتاب بُحَیره و فتوحات عادلشاهی گرد آورده است.
مصححان در بخشی از مقدمۀ خود به نقد منابع معاصر پرداخته‌اند. در این بخش اقدامات آقا بزرگ طهرانی، محمدعلی مدرس و خان‌بابا مشار دربارۀ فزونی استرآبادی را بررسی کرده‌اند. دانشنامۀ ادب فارسی، اثرآفرینان، دانشنامۀ دانش‌گستر از جمله دانشنامه‌هایی است که به فزونی پرداخته و در بخش دانشنامه‌ها از منظر مصححان این اثر بررسی شده‌اند.
موسوی و مسّاح در بخش دیگری از مقدمۀ خود به آثار فزونی اشاره کرده‌اند و آثار وی را به دو بخش آثار منظوم و منثور تقسیم کرده‌اند. بنا به نوشتۀ مصححان، آقا بزرگ طهرانی دیوان شعری را به فزونی نسبت داده است اما تنها سه بیت از یک غزل را اوحدی از او ثبت کرده و پس از او فقط بیت نخست در تذکره‌ها تکرار شده است. همچنین ساقی‌نامه‌ای که در ۹۱ بیت به شاه عباس تقدیم شده و متن کامل آن را فخرالزمانی نقل کرده است، ابیات مطلع و مقطع ساقی‌نامه اثر فزونی است و ابیاتی پراکنده که به مناسبت در بُحَیره و فتوحات عادلشاهی آمده است.
باب اول این اثر دارای دو فصل است. فصل نخست «در مکارم اخلاق» و فصل دوم «در عدالت و انصاف سلاطین کارآگاه» است. در اظهار کرامات و خوارق عادات عنوان باب سوم است. خوانندگان مطالبی «در حسن تدابیر سلاطین با اقتدار و وزراء کامکار و غیرهم» و «در غفلت ملوک نامدار و سلاطین عالی‌تبار» را در باب‌های سوم و چهارم از نظر می‌گذرانند. «در شجاعت شجاعان روزگار»، «در آثار قتّالان قتّاک و خون‌ریزان بی‌باک»، «در اعاظم حروب و ظهور عنایات حضرت علّام الغیوب» از جمله باب‌های این اثر در جلد نخست است.
خوانندگان در ادامۀ مطالعۀ این کتاب باب‌های شانزدهم تا سی را می‌توانند در جلد دوم این اثر مطالعه کنند. از جمله موضوعات مطرح شده در این جلد «سخاوت سلسلۀ برامکه»، «در عشق طوایف انام و جگر‌سوختگان خون‌آشام»، «در فراست زیرکان»، «در حالات حکماء حکمت‌پژوه» است. «در بیان رؤیای صادقۀ سریع‌الاثر»، «در غرایب براری ربع مسکون و حیوانات آن» و «در بیان غرایب انهار ربع مسکون» از دیگر موضوعات جلد دوم است.
باب‌های سی‌و یک تا چهل‌و چهارم این کتاب در جلد سوم و پایانی این مجموعه قرار گرفته است. «در بیان نادر احجار و یواقیت آبدار»، «در بیان عجایبات مار و اژدها و غیرهما»، «در بدایع اشجار و آثار قدرت کردگار»، «در بیان امور بدیعه و حالات عجیبه» از جمله موضوعاتی است که در این جلد پیش‌روی علاقه‌مندان قرار گرفته است.
کتاب سه جلدی «بُحَیره (در حکایت‌نویسی و عجایب‌نگاری)» دارای نود و پنچ صفحه مقدمه و ۱۹۸۷ صفحه متن میباشد. این مجموعه به بهای جلد شومیز 305 هزار تومان و جلد سخت 365 هزار تومان، چاپ و اکنون راهی بازار نشر شده است.
مریم مرادخانی