میراث مکتوب – در شعر سنتی دری قبل از مثنوی، محدودیت قافیه به ایجاد بحران و بن‌بست منتهی شده بود؛ زیرا برای شاعران دشوار می‌آمد تا اندیشه کلان و کاملی را به وسیله واژه‌های معدود، در سلسله قافیه‌های محدود ارائه نمایند.
از این رو، در فکر ایجاد شکلی برآمدند که آن شکل، خود به عنوان وسیله بیان، گلوگیر نباشد؛ پیگیری این هدف منتهی به ابداعی شد و فرمی را به کف داد که تا به امروز به نام مثنوی (دوتایی) اشتهار تام دارد.
کتاب بعد از یادآوری و سه تقریض و دیباچه در پنج باب زیر نگاشته شده است:
باب اول – کلیات و تعاریف
مسائل پایه و اساسی چون درنگی بر تندیسه شعر، شعر از لحاظ فرم، همسویی و چندسویی شعر و نظم، مثنوی در آینه شعر دری و حماسه ملی را در حد نیاز مورد توجه و بحث قرار داده است.
باب دوم- از گشتاسپ نامه دقیقی بلخی
در این باب آغاز فرمانروایی گشتاسپ و رفتن لهراسب به نوبهار بلخ، ظهور زردشت در بلخ و پذیرایی گشتاسپ از آیین زردشتی، باج ندادن گشتاسپ به ارجاسب تورانی و … بررسی شده است.
باب سوم- از شهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی
حماسه رستم و اسفندیار، تاج‌خواهی اسفندیار از پدر، پاسخ گشتاسپ به اسفندیار، پند مادر به اسفندیار، کشته شدن پسران اسفندیار، تا اولین شکست و آخرین بدرود اسفندیار در این فصل مورد تحلیل همه جانبه قرار گرفته است.
باب چهارم – از اسکندرنامه نظامی گنجوی
تهاجم اسکندر و مرگ دارا را از اسکندرنامه، مناظره خسرو و فرهاد و برقراری شرط پرویز پادشاه با فرهاد کوهکن را از خسرو و شیرین نظامی مورد توجه قرار داده است.
باب پنجم- از مثنوی معنوی مولوی
در این باب نویسنده به شناسایی حضرت مولانا جلال‌الدین بلخی و ارائه و تأویل بخشی از کلام وی مبادرت ورزیده است.
فهرست مأخذ
مثنوی در آیینه دری اثر شجاع‌الدین خراسانی از سوی انتشارات امیری در ۳۷۹ صفحه منتشر شده است.