میراث مکتوب – از ویژگی های تصوف ابن عربی رازگونگی و پوشیدگی است به گونه ای که برای همۀ مردم آشنا نیست و تنها برگزیدگان از آن سر در می آورند، از این رو برای آشنایی همگان نیاز به فرهنگ واژگان است تا شناخت و آگاهی از نوشته هایش برای دیگران آسان شود؛ زیرا نوشته های او آن چنان پیچیده است که خود شاگردان و پردازدشگران زبردست و کارآمد در دانش فلسفی می گویند که همیشه نمی توانند درونمایه های بنیادین گفته های او را دریابند.
ابن عربی دیدگاه «وحدت وجود» را با بهترین شیوه نگاشته است و برای آن واژگان صوفیانۀ پرمایه و رسایی را ساخته و پرداخته کرده است. برای این کار از هر آبشخوری که توانست، بهره برده است، مانند قرآن، گفتار پیامبر، دانش کلام، فلسفۀ مشاء، فلسفۀ نوافلاطونی، گنوسی مسیحی، فلسفۀ رواقی، همچنان که از واژگان اسماعیلیان باطنی، قرمطیان، اخوان الصفا و صوفیان مسلمان پیشین بهره برده است. با این همه، او همۀ این واژگان را به رنگ ویژه ای برگردانده است و درونمایۀ آن ها را دگرگون کرده است که با آیین و راه روش عرفانی او در «وحدت وجود» هماهنگ باشد، وی با این کار در اندیشه های صوفیانه اندوخته ای از واژگان بر جای نهاد که چند سده، مایه ای پربها برای «صوفیان وحدت وجودی» در جهان اسلام، و زمینۀ همۀ گفته ها و سخنانی بود که نویسندگان صوفی پیش کشیده بودند، پس از ابن عربی هیچ صوفی مسلمان نبود، چه چکامه سرا و چه نویسنده، چه تازی و چه فارس و ترک که از فرهنگ واژگان او بهره مند نشده باشد و با بهره گرفتن از واژگان او سخن نگفته باشد.
«فصوص» پایه و بنیاد این واژگان را داراست و چنان باریک بینی دانشورانه و پختگی خردورزانه ای دارد که در هیچ یک نوشته های او نمی توان یافت. کسانی که از راه و روش صوفیانۀ او پیروی کرده اند و از او بهره گرفته اند، رویکردشان بیشتر به واژگان ویژۀ فصوص بوده است.
نوشتاری که پیش رو دارید، دربرگیرندۀ واژه های برجستۀ «فصوص الحکم» بلکه همۀ نوشته های ابن عربی است به ویژه نوشتار سترگ این اندیشمند عارف مسلمان، «فتوحات مکیه» که خود دانشنامۀ بزرگی از کلام و فلسفه و عرفان باشد که در هم تنیده است. بنیاد پژوهش، نوشتار «فصوص الحکم» است، لیک همان گونه که خواهید دید پردازش و گزارش گستردۀ آن از دیگر نوشته های ابن عربی است.
آنچه مؤلف در این کتاب انجام داده است نخست گزارش هر واژه یا پیشینۀ فلسفی – کلامی آن واژه است، سپس دیدگاه ابن عربی دربارۀ آن واژه را آورده است. کوشش او در این پژوهش بر این پایه استوار است که نوشتۀ خود ابن عربی دربارۀ واژه ها آورده شود.
محیی‌الدین ابن‌عربی، فرهنگ واژه‌های فصوص‌الحكم (عرفانی، فلسفی و كلامی)، برگردان: قاسم میرآخوری، تهران، فهرست، 860 صفحه، قطع: وزیری، جلد: سخت، بها: 850000 ریال، 1395.