میراث مکتوب- فرهنگ مصادر تاتی، تالشی و گیلکی تألیف جهاندوست سبزعلی‌پور، عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی رشت و با همکاری محمد حسن‌دوست، عضو هیئت‌علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در دو جلد منتشر شد.
در مقدمۀ این کتاب می‌خوانیم: زبان‌های ایرانی شاخه‌ای از زبان‌های هندواروپایی هستند که به لحاظ ویژگی‌های زبان‌شناختی، با زبان‌هایی نظیر ارمنی، سنسکریت، یونانی و ژرمنی هم‌ریشه‌اند.
گویش‌های ایرانی همواره در کنار زبان فارسی به زندگی خود ادامه داده و با زبان فارسی نیز ارتباط بسیاری داشته‌اند. زبان فارسی به دلایلی، جایگاه خاصی را در بین زبان‌ها و گویش‌های ایرانی پیدا کرده است. دیگر زبان‌ها و گویش‌های ایرانی چون از چنان جایگاهی برخوردار نبوده‌اند، به ثبت و ضبط آثار آن‌ها چندان توجهی نشده است. ازاین‌رو آثار مکتوب به‌جامانده از گویش‌های ایرانی در مقابل زبان فارسی بسیار ناچیز است.
امروز زبان فارسی زبانی بسیار پرتوان و از نظر تعداد لغات بسیار غنی است و یکی از راه‌های تقویت آن کمک گرفتن از زبان‌ها و گویش‌هایی است که با آن در ارتباط بوده و هستند. جدای از این که گویش‌های ایرانی چه مقدار می‌توانند در شناخت و تقویت زبان فارسی به ما کمک کنند، ذاتاً ارزشمندند و صرفاً نباید به خاطر ارتباطشان با زبان فارسی به آن‌ها توجه کرد.
در دل این گویش‌ها صدها نشانه و ویژگی زبانی وجود دارد که از نظر مردم‌شناسی، زبان‌شناسی و نظایر آن بسیار حائز اهمیت هستند. مجموع این مسائل و ده‌ها مسائل ناگفتۀ دیگر، ارزش توجه به زبان‌ها و گویش‌های ایرانی را بر ما آشکار می‌کند.
از بین زبان‌ها و گویش‌های مختلف ایرانی نو، در این پژوهش گویش‌هایی از تاتی، تالشی و گیلکی بررسی شده‌اند. از آنجا که مصادر در هر زبانی زایا و سرچشمه مشتقات فراوانی هستند در مطالعات زبان‌شناختی بسیار مهم به شمار می‌آیند، در پژوهش حاضر، روی مصادر گویش‌های تاتی و تالشی رایج در ایران و نیز مصادر گیلکی تمرکز شده است. گویش‌های بررسی شده در این پژوهش، با وجود داشتن اختلافاتی در برخی آواها، واژگان و ساخت‌واژه یا صرف به لحاظ معیارهای زبان‌شناختی، همگی به زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو، تعلق دارند و بین آن‌ها اشتراکات زبانی فراوانی وجود دارد.
گونه‌های گیلکی در دو استان گیلان و مازندران رواج دارند. تاتی و تالشی در گسترۀ بزرگی از ایران و خارج از ایران گویشور دارند. گونه‌های تاتی در مناطق مختلفی دور از هم رایج هستند و بدان خاطر به‌راحتی نمی‌توان دربارۀ تاتی، همانند تالشی و گیلکی صحبت کرد، چرا که برای نمونه، تاتی خارج از ایران (داغستان، جمهوری آذربایجان و مانند آن) با زبان فارسی در ارتباط است و از شاخۀ جنوب‌غربی است و تاتی داخل ایران یا تاتی جنوبی که در استان‌های خراسان، البرز، قزوین ،گیلان، زنجان، اردبیل و آذربایجان شرقی رایج است از شاخۀ شمال غربی است و با تاتی شمالی تفاوت‌هایی دارد. به دلیل تنوع این گونه‌ها در این تحقیق تلاش شده است از بین گونه‌های مختلف تاتی، فقط مصادر تاتی جنوبی در کنار تالشی و گیلکی انتخاب و بررسی شوند.
کسانی که دربارۀ گویش‌های ایرانی تحقیق کرده‌اند، می‌دانند که گاه تفاوت زبانی روستاهای همجوار که هر دو به یک زبان گفتگو می‌کنند، به حدی است که باید آن‌ها را دو گونۀ متفاوت از هم محسوب کرد. این امر در مناطق کوهستانی بسیار بیشتر از مناطق جلگه‌ای قابل اثبات است و دلیل عمده‌اش سختی ارتباط است، هرگاه مردم دو روستای همجوار با همدیگر به راحتی ارتباط داشته‌اند، تفاوت زبانی‌شان بسیار کم و هرگاه ارتباط به سختی باشد، تفاوت زبانی‌شان قابل ملاحظه است.
در این تحقیق، بیش از نیمی از گونه‌های بررسی شده، روستایی و نیمی شهری هستند. روش تحقیق در این پژوهش هم کتابخانه‌ای و هم میدانی است. مصادر تعدادی از گونه‌های سی‌گانه، قبلاً در هیچ تحقیق مستقلی ثبت نشده بودند. برای گردآوری مصادر این گونه‌ها از روش میدانی استفاده شده است. در این پژوهش تلاش شده است نواقص گونه‌های زبانی که پیش‌از این پژوهش‌هایی دربارۀ آن‌ها صورت گرفته بود، اما به لحاظ دارا بودن مصادر گویشی، کمبودهایی داشتند با روش میدانی برطرف شود. به‌عبارت‌دیگر، در این پژوهش، مصادر هیچ کدام از سی‌گونه کاملاً به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری نشده‌اند، یعنی تا جایی که امکان داشته با استفاده از گویشوران یا گویش‌پژوهان، نواقص منابع کتابخانه‌ای آن گویش به روش میدانی رفع شده است.
فرهنگ مصادر تاتی، تالشی و گیلکی در دو جلد گردآوری شده است. جلد اول شامل پیکرۀ مصادر گویش‌های تاتی، تالشی و گیلکی و مصادر این گویش‌ها به تفکیک گونه‌های سی‌گانه است. جلد دوم شامل ریشۀ مصادر گویش‌های تاتی، تالشی و گیلکی و نمایه‌های فارسی و انگلیسی است.
انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی کتاب فرهنگ مصادر تاتی، تالشی و گیلکی تألیف جهاندوست سبزعلی‌پور را در دو جلد و با شمارگان چهارصد نسخه منتشر کرده است.
علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب با کتاب‌فروشی فرهنگستان (شمارۀ ۸۸۶۴۲۴۹۷ / آقای عفیفی ۰۹۱۲۶۹۴۷۱۴۴) تماس بگیرند.
منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی