میراث مکتوب – این کتاب افزون بر اینكه با یك تقسیم‌بندی منطقی در شرح و معنای واژه به نشان دادن ویژگی‌های لغوی و كاربردهای دستوری واژه‌ها می‌پردازد، از نظم الفبایی نیز برخوردار است و به شیوه‌ای علمی و فنی گردآوری شده است. اما جدای از كار شگفت‌آور ولف سرنوشت غم‌انگیز او نیز رویدادی است كه هرگز از یاد كسانی كه او را می‌شناختند نرفت.
ولف، شاهنامه «ژول مول» را اساس كار خود قرار داد و آن را با دو چاپ دیگر «ماكان» و «وولرس» سنجید. از سویی دیگر شاهنامه را بر بنیاد شمار پادشاهان آن به پنجاه فصل بخش‌بندی كرد تا یافتن واژگانی كه او برشمرده و بازنموده است برای هر جوینده‌ای، كه هر چاپ دیگری از شاهنامه را در اختیار دارد، آسان و ممكن باشد.
شاهنامه را با بردباری و دقت كم‌نظیری خواند و تمام آنها را بر روی برگه‌هایی یادداشت كرد. او ۱۵ سال پیش از جنگ جهانی اول و در تمام سال‌های جنگ به كار دشوار كتابش پرداخت. كسانی كه ولف را از نزدیك دیده‌اند می‌گویند كه او هرگز به این نمی‌اندیشید كه كار رنج‌آورش چگونه به دست دوستداران و پژوهندگان شاهنامه خواهد رسید. او تنها می‌خواست كاری را كه آغاز كرده بود به پایان برساند و ناتمام نگذارد.
هنگامی كه او آرام آرام پژوهش خود را به اتمام می‌رساند، دولت ایران زمینه برگزاری جشن هزاره فردوسی (۱۳۱۳) را تدارك می‌دید. دولت آلمان كه می‌خواست پایه‌های همكاری با ایران را استوارتر كند، چاپ فرهنگ ولف را انجام داد و هزینه كم و بیش سنگین آن را بر عهده گرفت. هر چند حروف‌چینی و چاپ آن كار وقت‌گیر و دشواری بود، اما پس از انتشار كتاب دوران تیره روزی ولف نیز آغاز شد و سرنوشت او را به دست نازی‌ها سپرد. آنها او را در شب ۲۱ مارس ۱۹۴۳ میلادی به اردوگاه‌های مرگ بردند. از آن پس هیچ كس ندانست كه او در كجا و كی دیده از جهان فرو بست.
ولف در ۱۱ نوامبر ۱۸۸۰ در برلین زاده شد و بیشتر دوران زندگی خود را در همین شهر بسر برد. پس از دریافت گواهی‌نامه از موسسه قدیمی لولژ روایال فرانسه برای ادامه تحصیل به مونیخ رفت و از آنجا راهی هایدلبرگ و برلین شد و سرانجام در گیسن اقامت گزید. در گیسن بود كه زیر نظر «كریستیان بارتولومه»؛ ایران‌شناس نامدار آلمانی و مترجم گاتها، به دریافت درجه دكتری نایل آمد. پایان نامه دانش آموختگی او درباره «مصادر زبان‌های ایرانی و هندی» بود.
ولف پیش از پرداختن به كار فرهنگ شاهنامه سرگرم پایان دادن ترجمه اوستایی بود كه استادش بارتولو مه، ناتمام گذاشته بود. در همان هنگام بود كه طرح پدید آوردن گنجینه‌ای زبانی از لغات شاهنامه را در ذهن پرورد. ارزش چنان كاری پیدا بود؛ اما سهمگینی و سختی پایه‌گذاری اثری كه سالیان سال رنج و كار مدام می‌خواست نیز نمی‌توانست از دید او پنهان بماند. با این همه ولف با پشتكار و انگیزه‌ای شگفت بلافاصله كار را آغاز كرد و ۲۵ سال یك تنه به تدوین و انجام آن پرداخت.
ولف، شاهنامه «ژول مول» را اساس كار خود قرار داد و آن را با دو چاپ دیگر «ماكان»
دكتر جلال خالقی مطلق می‌نویسد: «اگر كسی از من بخواهد كه مهمترین كاری را كه تا كنون درباره شاهنامه انجام گرفته است نام ببرم، بی درنگ از فرهنگ شاهنامه فریتس ولف نام خواهم برد و می‌افزاید كه اگر موفقیت و كامیابی در ویرایش شاهنامه نصیب او شده است بخشی از آن را وامدار فرهنگ ولف است.
و «وولرس» سنجید. از سویی دیگر شاهنامه را بر بنیاد شمار پادشاهان آن به پنجاه فصل بخش‌بندی كرد تا یافتن واژگانی كه او برشمرده و بازنموده است برای هر جوینده‌ای، كه هر چاپ دیگری از شاهنامه را در اختیار دارد، آسان و ممكن باشد.
ولف همه واژه‌های شاهنامه را به ترتیب الفبا و خط فارسی و آوانویسی لاتین آورد و معناهای گوناگون هر واژه و كاربرد دستوری آنها را نشان داد. بدین گونه فرهنگی مفصل در بیش از ۹۰۰ صفحه به همراه فهرست‌های گوناگون آماده شد. در كنار این كار بزرگ، روش علمی و دقت و باریك‌بینی او نیز شایان توجه است. به كمك این فرهنگ می‌توان درباره موضوع‌های دستوری واژگانی و سبكی شاهنامه تحقیق كرد و بهره‌مند شد.
از همین روی است كه دكتر جلال خالقی مطلق می‌نویسد: «اگر كسی از من بخواهد كه مهمترین كاری را كه تا كنون درباره شاهنامه انجام گرفته است نام ببرم، بی درنگ از فرهنگ شاهنامه فریتس ولف نام خواهم برد و می‌افزاید كه اگر موفقیت و كامیابی در ویرایش شاهنامه نصیب او شده است بخشی از آن را وامدار فرهنگ ولف است. زیرا بسیار پیش می‌آید كه ویراستار شاهنامه برای شناخت ضبط درست یك واژه باید نمونه‌های همانند را در بیت‌های دیگر بیابد. به یاد داشتن چنان جزییاتی با توجه به گستردگی شاهنامه امكان‌پذیر نیست. اما فرهنگ ولف در بسیاری جای‌ها این دشواری را از پیش‌پای مصحح و پژوهشگر شاهنامه برمی‌دارد و راه را هموار می‌كند.
«فرهنگ شاهنامه فردوسی» فریتس ولف در سال ۱۹۳۵ میلادی در آلمان چاپ و در سال ۱۹۵۶ تجدید چاپ شده است. این كتاب ارزشمند چند سال گذشته توسط انتشارات اساطیر منتشر و با استقبال علاقه‌مندان مواجه شده است. این كتاب در ردیف چاپ دوم قرار دارد و ناشر، مقدمه‌ای برای فریتس ولف و نیز زندگی‌نامه او را به قلم «هانس هانیریش شدر» و با ترجمه كیكاوس جهانداری برای شناخت بیشتر نویسنده و كار او در صفحات آغازین كتاب آورده است. افزون بر آن جدول تطبیقی فرهنگ ولف با پنج چاپ مشهور شاهنامه را نیز كه توسط پرویز اذكایی فراهم شده، برای استفاده بیشتر خوانندگان و پژوهشگران به ابتدای كتاب افزوده شده است.
منبع: بنیاد فردوسی توس