میراث مکتوب- به‌تازگی کتابی منتشر شده با عنوان «سیاسی‌سازی نظامی گنجوی در دوران معاصر» که در آن، نویسندگان با مدارک و اسناد استوار نشان داده‌اند که چطور سیما و شخصیت نظامی گنجوی، شاعر بزرگ فارسی در میانۀ حرکتی سیاسی و برای هویت‌سازی، دستخوش تحریف و جعل قرار گرفته‌است؛ چنان‌که در این کتاب آمده، موضوع به دورۀ اتحاد جماهیر شوروی باز می‌گردد که نظریه‌پردازان حزبی به پایه‌گذاری این نگاه اهتمام داشته و مقدمات آن را فراهم آورده‌اند.
خوب است اشاره کنیم که همکار ما، آقای دکتر میرانصاری در طرحی سترگ، مشغول جمع‌آوری اطلاعات دربارۀ نسخه‌های موجود از خمسۀ نظامی در سطح جهانی است و تاکنون، نمونه‌های آراستۀ هنری و نفیس درخور توجهی شناسایی کرده‌‌است که نشان می‌دهد خمسۀ نظامی هم پس از شاهنامه از ارکان زبان فارسی و هنرهای فاخر ایرانی در سرتاسر گیتی بوده‌است.
سیاست‌های سیاسی‌سازی نظامی درواقع، بخشی از یک جریان بزرگ در منطقۀ قفقاز یا ارّان قدیم است برای از یاد زدودن یا محو فرهنگ کهن آن ناحیه و جلوگیری از رونق و رواج زبان فارسی در آنجا، چندان که حتی نام اران هم از جعل برکنار نمانده و برخلاف مآخذ تاریخی، نام مجعول آذربایجان بر شمال رود ارس اطلاق شده‌است.
در سال‌های اخیر، کمتر کسی به‌اندازۀ دانشمندان آذربایجان در برابر این توطئه هوشیارانه ایستاده است؛ شماری از آنها به این هم اکتفا نکره و کوشیده‌اند به سنت سلف صالحۀ خود سهم آذربایجان را در گسترش و غنای زبان فارسی و فرهنگ ایرانی به جای آورند؛ از آن جمله است استاد بزرگوار آقای دکتر حسن انوری که خوشبختانه امروز پا بر دهۀ نهم عمر پربار خود می‌نهد.
دکتر انوری درواقع، شاگرد و پیرو زندهیاد علامۀ دهخدا و استادش دکتر محمد معین است و تجربۀ بیش از صد سال خدمت در لغت‌نامۀ دهخدا را در کارنامۀ درخشان خویش دارد. بگذریم از این یکی دو سال اخیر که به فعالیت ایشان در آن مؤسسه ناخواسته پایان داده شد؛ با کمال بی‌سلیقگی.
اما جای خرسندی است که در مرکز دائره‌‌المعارف بزرگ اسلامی از سال‌ها پیش، عضویت در شورای عالی را پذیرفته‌اند و چراغ راه این مرکز و نظایر آن شده‌اند.
باری، از همان تجربۀ دهخداست که فرهنگ عظیم سخن به سرپرستی ایشان به زیور طبع آراسته شد و می‌توان با کمال جرأت گفت که این فرهنگ بر گنجینۀ ادب فارسی به نحو چشمگیری افزوده و انجام آن به دست و همت بالای یک دانشمند آذربایجانی نشان می‌دهد که فرهنگ آذربایجان را در کجا باید جست‌وجو کرد.
لغت‌نامۀ دهخدا درواقع، نخستین تجربۀ لغت‌نامه‌نویسی و دانشنامه‌نویسی با هم در دورۀ جدید بود؛ چون دهخدا تأکید بر سبک و سیاق خود داشت، وصی او دکتر معین و جانشینان آنها همچون دکتر شهیدی کوشش می‌کردند وصیت دهخدا را در نظر داشته باشند. آورده‌اند علامۀ قزوینی گفته بود آن ساعتی که نوشتن اعلام ضمن لغت‌نامه به ذهن دهخدا رسید، ساعتی نحس بود؛ زیرا کار لغت از هر نظر، با دانشنامه‌نویسی متفاوت است.
با‌این‌همه دهخدا و یاران او در نزدیک به صد سال پیش، سنگ بنای استواری گذاشته‌اند و راهی را هموار کرده‌اند که بزرگانی همچون حسن انوری در آن پرورش یافته‌اند؛ این کم از کار نخست نبوده‌است. دکتر معین در ادامۀ تجربۀ دهخدا کوشید سبک و سیاق خود را از کار لغت و اعلام به دست دهد؛ ازاین‌رو، این دو حوزه را از هم تفکیک کرد.
دکتر حسن انوری تکمیل‌کنندۀ آن راه کم‌رهروست. او منابع خود را تا زمان تألیف «فرهنگ سخن» گسترش داد و آثار نویسندگان گوناگون را شاهد مثال آورد. از نگاه او، درواقع، زبان فارسی موجودی زنده است و متناسب با شرایط روزگار پیش می‌رود؛ ازاین‌رو، فرهنگ دکتر انوری برای جهان فارسی‌زبان و علاقه‌مندان به این زبان کابردی وسیع‌تر دارد.
زمانی که تاجیکستان استقلال یافت، بحثی در آن کشور درگرفت که اگر زبان فارسی محور هویت و ملیت آنها باشد، آیا این امر موجب عقب‌ماندگی از کاروان علم و اندیشۀ امروز نخواهد شد؟ بر این مبنا، آنها به دنبال پاسخ به این پرسش بودند که آیا زبان فارسی می‌تواند زبان علم و معارف امروز عالم باشد؟ در آن سال‌ها، بخش ناشران فراوان دانشگاهی را در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران جدا کردیم و با دعوت مکرر و گفتگوهای بسیار، آنها به خوبی دریافتند که زبان فارسی پاسخگوی نیازهای گوناگون انسان معاصر است.
فرهنگ سخن درواقع، برای ایران مدرن نوشته شده و حتی از نویسندگان مقالات و یادداشت‌های نشریات نیز فراوان شاهد مثال دارد. از همین فرهنگ سخن مجلداتی دیگر تولد یافت که آنها هم همگی از همت این دانشمند آزادۀ ایرانی ناشی شده‌اند. جای دارد که از انتشارات وزین سخن و آقای اصغر علمی از خاندان‌های قدیم و ریشه‌دار نشر پایتخت قدردانی شود که یک‌تنه کار چندین مؤسسۀ ناکارآمد رسمی را بر عهده گرفت.
باری، روی سخن با جوانان ایرانی است که اگر می‌خواهند فرهنگ زبان و تمدن و هویت ایرانی را بشناسند و گرفتار تور سیاستمداران و سیاست‌زدگان دیروز و امروز نشوند، به دکتر حسن انوری بنگرند و سیرۀ علمی ایشان را چراغ راه خود قرار دهند. روز تولد استاد مبارک و خجسته باد.
احمد مسجد جامعی
منبع: روزنامه اطلاعات