میراث مکتوب – کتاب پیش روی ما یکی از آثار سندشناسانه ای است که در مسیر تحولات تاریخ سیاسی قاجار نکات منحصر به فردی را عرضه می دارد. و وقایع مهمی را در قالب اسناد سلطانی – دیوانی آشکار و معرفی می نماید. ماحصل این اسناد فیمابین ناصرالدین شاه قاجار و میرزا محمد قوام الدوله سندنویسی شده است که بخش اعظمی از ناگفته های پیامد جدایی هرات، جنگ مرو و فراز و فرودهای تاریخ سیستان و … را به رقم نوشتار ترسیم ساخته است.
مهم ترین فرامین عهد قاجار لقب نامه ها و به طور مشخص فرامین خطابی هستند که به صاحب منصبان، حاکمان، مستوفیان و پیشکاران ایالات و ولایات … نوشته شده و توصیه ها و تأکیدات لازم الاجرای حکومتی را برای آنان صادر و قلمی نموده است. فرامین این کتاب نیز از نوع فرمانهای خطابی است که در کنار برخی گزارش ها و سایر مکتوبات دیوانی، جلوه ای مستند به دوران شناسی عهد ناصری افزون و ارزانی داشته است.
از این روی اسناد مزبور علاوه بر اطلاعات بكر تاریخی از نظر آموزه های سندشناسی و سند خوانی می تواند اهمیت کاربردی داشته باشد. نگارنده این اثر مقید شد که در بخش های آغازین کتاب سوای رجال شناسی قوام الدوله از میان تمامی حوادثی که در این اسناد نمایان است مطلبی تألیفی هم راجع به واقعه هرات به نگارش در آورد. محدوده تاریخی این اسناد از ۱۲۹۸ – ۱۲۸۱ ه. ق. است که در ۹۷ طغرا سند در مرقعی غیر مزین تجميع و تنظیم شده است و هم اکنون در بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود.
فهرست مطالب کتاب به این قرار است:
مقدمه
جغرافیای تاریخی هرات
میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی و جنگ مَرو
تبارنامه خاندان آشتیانی
فرامین ناصرالدین شاه قاجار
تصاویر اسناد
واژه نامه
منابع و ماخذ
فهرست محتوایی اسناد
اعلام (جایگاه ها، مکان ها و اماکن جغرافیایی)
اعلام (اشخاص و طوایف)
روستایی، محسن، فرامین و مکتوبات دیوانی – حکومتی ناصرالدین شاه، تهران، ندای تاریخ، 214 صفحه، قطع: وزیری، بها: 200000 ریال، 1396.