میراث مکتوب – این کتاب طرحی است از زندگانی حافظ شیرازی که نویسندۀ آن تلاش کرده است تا بر اساس منابع تاریخی و نوشته‌های تذکره‌نویسان، شرح حالی از وی به دست دهد که ضمن استواری و متقن‌بودن، مطالب آن از موضوعات و سخنان افسانه‌وار دور باشد.
دو قرن هفتم و هشتم هجری در تاریخ ایران بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا سرزمین پهناور ایران در این دوران پرآشوب عرصۀ تاخت‌وتازهای ویرانگر مغولان و اعقاب چنگیزخان شد و در پی آن تاخت‌وتازها تیمور لنگ حملۀ ویرانگر خود را آغاز کرد. اگرچه آسیب‌ها و خسارت‌های فراوانی بر پیکر ایران و ایرانی وارد آمد، اما شعله‌های فرهنگی و ادبی به خاموشی نگرایید؛ از میان انبوه خرابی‌ها و کشتارهای وحشیانه، جوانه‌های هنری و ادبی روییدن گرفت و گره بر گره خود را به آیندگان رساند و ماحصل آن ظهور بزرگانی شد چون خواجه حافظ شیرازی.
حافظ توانست با استفاده از ادبیات و معانی قرآنی، بهره‌گیری از عرفان ایرانی ـ اسلامی و همچنین با به‌کارگیری هنرمندانه از ذخایر ادبی پیشینیان، خود را در قلب ادبیات ایران بنشاند. او نه‌تنها بر سخنگویان فارسی‌زبانِ بعد از خود تأثیر عمیقی گذاشت، بلکه اندیشمندان و ادیبان بزرگ و برجستۀ اروپایی همچون گوته، امرسون، نیچه، تاگور و آندره ژید را نیز از دریای معنا و ادب خود بی‌بهره نگذاشت. او دست به آفرینش غزلیاتی زد که می‌توان آن را اوج شعر کلاسیک ایرانی دانست. روانی و سلاست غزلیات حافظ از یک‌سو و چندبعدی بودن آنها از سویی دیگر، شعش را در لفظ و معنا به اوج رساند و در قاف قله‌ای نشاند که تاکنون هیچ عنقایی بر آن نایستاده است.
از ویژگی‌های بارز حافظ که مخصوص اوست و هیچ شاعر دیگری در آن با او برابری نمی‌کند، آن است که جذب‌کنندۀ رنگ و بوی همۀ برجستگان و شاعران پیش از خود است؛ با این وجود شخصیت و هویت یگانۀ خود را از دست نمی‌دهد: گاهی اشعارش آغشته به اندیشه‌های خیامی است، گاهی در طرز سخن سعدی ذوق و قریحۀ خود را می‌آزماید و در برخی اوقات مانند روح پرشور مولانا ظاهر می‌شود.
این کتاب طرحی است از زندگانی حافظ شیرازی که نویسندۀ آن تلاش کرده است تا بر اساس منابع تاریخی و نوشته‌های تذکره‌نویسان، شرح حالی از وی به دست دهد که ضمن استواری و متقن‌بودن، مطالب آن از موضوعات و سخنان افسانه‌وار دور باشد.
نویسندۀ کتاب بر این باور است که گرچه دیوان حافظ بهترین راه شناسایی شخصیت خواجه حافظ است؛ اما به دلیل چندپهلویی و چندبعدی بودن اشعار و غزلیات موجود که خود برخاسته از شخصیت چندوجهی خواجه است، دست‌یابی به منابع تاریخی و تذکره‌هایی که حول شخصیت و شعر حافظ سخن گفته‌اند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که نباید از مراجعه به آنها غفلت ورزید.
هر چند منابع تاریخی و تذکره‌ها از مطالبی درست و استوار که بتوان در پرتو آن به جزئیات زندگی هفتادوچندسالۀ حافظ دست یافت، تهی هستند؛ اما به ناچار باید با پیوند و ترمیم و عرضۀ دانسته‌ها به یکدیگر، به طرحی از زندگی حافظ دست یافت. با این وجود روشن است که برخی از وجوه زندگی او همچنان مبهم باقی خواهد ماند.
به نظر نگارندۀ این کتاب، کندوکاو در منابع تاریخی بیشتر از پژوهش در نوشته‌های تذکره‌نویسان اولویت دارد؛ زیرا تایخ‌نگاران عموماً تلاش می‌کنند تا حد ممکن وقایع را به دور از افسانه‌پردازی‌های رایج و حب و بغض‌ها به نگارش درآورند، اما تذکره‌نویسان غالباً از چنین مصونیتی برخوردار نیستند. به همین علت در شرح زندگانی بزرگانی که در تذکره‌ها از آن یاد شده است، با شاخ و برگ‌های زائدی مواجه می‌شویم که در منابع تاریخی یا از آنها اثری نیست یا کمتر به آن آفت دچار شده‌اند.
بنابراین در این نوشتار، ابتدا منابع تاریخی دوران حافظ که سخنی از او به میان آورده‌اند، بررسی شده‌اند و سپس همین روش در تذکره‌ها عملی شده است. ترتیب آوردن مطالب منابع تاریخی و تذکره‌ها با لحاظ اولویت زمانی هر اثر صورت پذیرفته است.
این کتاب در سه بخش مجزا به این ترتیب آورده شده است:
الف) زندگی حافظ و شرح احوال وی که برآمده از منابع تاریخی و نوشته‌های تذکره‌نویسان است؛ ب) آوردن عین نوشته‌های منابع تاریخی دربارۀ احوال شخصی حافظ؛ ج) آوردن عین نوشته‌های تذکره‌ها دربارۀ احوال شخصی حافظ.
فهرست مطالب کتاب:
پیش‌گفتار نویسنده
روش کار نویسنده
فصل اول: زندگانی حافظ بر پایۀ منابع تاریخی و تذکره‌ها
فصل دوم: حافظ در تواریخ
فصل سوم: حافظ در تذکره‌ها
ولوی، میرحسن، طرحی از حافظ؛ زندگی حافظ براساس تواریخ و تذکره‌ها، تهران، زوار، 388 صفحه، شمارگان: 1100 نسخه، بها: ۳۵۰۰۰۰ ریال، 1395.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات