میراث مکتوب- شمارۀ جدید دو فصلنامۀ تاریخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی با عنوان «میراث علمی ایران و اسلام» با صاحب امتیازی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و با سردبیری دکتر محمد باقری منتشر شد.
محمد باقری، به عنوان سردبیر این دوفصلنامه در بخش آغازین، به بیماری عالمگیر کرونا اشاره کرده و در ادامه یاد استاد غلامرضا جمشیدنژاد اول، از اساتید حوزۀ تاریخ علم و مصحح التعریف بطبقات‌الامم را گرامی داشته است و در ادامه به ذکر برخی حواشی مثبت این بیماری جهانگیر نیز پرداخته است.
فصلنامۀ «میراث علمی اسلام و ایران» در سه بخش تدوین شده است. «مقالات»، «یادداشت‌های تاریخی»، «یادنامه‌ها» و «رساله» عناوین چهارگانۀ این بخش‌ها هستند.
در بخش «مقالات» هشت مقاله به چاپ رسیده است. نرگس عصارزادگان،پژوهشگر تاریخ علم در مقاله‌ای با عنوان «منابع و مآخذ رسالۀ فارسی لبّ‌الحساب» به بررسی این نسخه که یکی از آثار جامع ریاضی از دورۀ اسلامی است، همت گمارده است. بنا به نوشتۀ عصارزادگان این نسخه 274 صفحه دارد و سال تألیف آن مشخص نیست. این اثر به گفته مرحوم ابوالقاسم قربانی، تألیف علی‌بن یوسف‌بن علی منشی است که از دبیران سدۀ پنجم و ششم هجری بوده است.
مقالۀ بعدی «معمای تاریخ مبدأ تقویم جلالی» نام دارد که آن را حمیدرضا گیاهی یزدی نوشته و هاشم سیماب نیز آن را ترجمه کرده است. در چکیدۀ این مقاله به این موضوع اشاره شده است که تقویم جلالی به دستور سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی در قرن پنجم هجری ابداع شده است و پس از مرگ یزدگرد سوم گاهشمار یزدگردی که تقویمی خورشیدی بود به تدریج منسوخ شد و تقویم هجری جای آن را گرفت.
مقالۀ سوم این فصلنامه از مجموعۀ «ریشه‌ها و اندیشه‌ها» گرفته شده است. این مقاله «تاریخچۀ نام روزهای هفته و تعطیل پایان هفته» نوشتۀ مرحوم علی‌نقی منزوی، فرهنگ‌نویس و کتاب‌شناس است. وی اعتقاد دارد، روز «جمعه» در نزد مسلمانان شیعه و سنّی روز مقدس و گرامی است. در عهد ساسانیان نیز این روز به نام روز آناهیتا، خدای عشق، روز جشن و آدینه شناخته شده و از آنجا به حجاز سرایت کرده است. بنا به نوشتۀ وزیری در این مقاله بخش‌بندی هفتگی پس از آگاهی بشر از ستارگان هفتگانه رخ داده است.
امیر اصغری، مدرس ریاضی دانشگاه جان مورس (لیورپول) مقاله‌ای با عنوان «کاردانو چه کرد که خیام نکرد؟» را نگاشته است. هدف وی از تألیف این مقالۀ کوتاه مقایسۀ روش‌های خیام و کاردانو (ریاضیدان نامدار ایتالیایی) در بررسی معادله‌های درجۀ سوم و همچنین مقایسۀ مسیرهایی است که روش‌های آنها را برای ریاضیدانان بعدی گشود.
«نقش هندسی چارترنج» عنوان مقاله‌ای است که دکتر محمد باقری، عضو هیأت علمی پژوهشکدۀ تاریخ علم دانشگاه تهران و سردبیر این مجله نگاشته است. وی در معرفی این نقش هندسی آن را یکی از نقش‌های زیبای هندسی دانسته که در جاهای بسیاری در نقش‌های تزئینی قلمرو فرهنگی ایران دیده می‌شود که معروف‌ترین آن در مسجد جامع اصفهان وجود دارد که درون هر یک از ترنج‌های آن مصرعی از رباعی فارسی معروفی با خط بنّایی گنجانده شده است. علاقه‌مندان می‌توانند ادامۀ این مقاله را در این شماره مطالعه کنند.
زهرا نجف‌پور که دانش‌آموختۀ تاریخ علم از پژوهشکدۀ تاریخ علم دانشگاه تهران است، در مقاله‌ای با عنوان «بررسی محتوای رسالۀ مجموع‌المربعات محمدباقر‌یزدی» پرداخته است.
حمید بهلول، پژوهشگر تاریخ علم مؤسسۀ ماکس پلانک در برلین مقاله «علوم غریبه در دورۀ صفویه» نوشتۀ متیو ملوین_ کوشکی دانشیار تاریخ اسلام در دانشگاه کارولینای جنوبی را ترجمه کرده است.
«آثار ایلهارد ویدمان در حوزۀ علوم و فناوری دورۀ اسلامی» عنوان مقاله‌ای است که انوشه هادزاد آن را دربارۀ زندگی و روش کار ویدمان که دانشمندی آلمانی در رشتۀ فیزیک و تاریخ علم بوده است، تدوین کرده است.
«یادداشت‌های تاریخی» عنوان بخش دوم مجلۀ «میراث علمی ایران و اسلام» است. در این بخش حمید بهلول، مطلبی با نام «بررسی موضوعات بی‌ارزش» نوشتۀ اتو نویگه باوئر را ترجمه و در این بخش منتشر شده است.
در بخش «یادنامه‌ها» دو مطلب با عناوین «به یاد پاول کونیچ(1930-2020 م) نوشتۀ بنو وان دالن با ترجمۀ حنیف قلندری و «خاطره‌هایی از پاول کونیچ» اثر ریچارد لورچ از سوی مهسا راغب ترجمه و در این بخش منتشر شده است.
در بخش پایانی این مجله رسالۀ «اعمال الغریبه در شیمی» از مؤلفی ناشناخته از سوی محمدرضا عرشی کارشناس ارشد تاریخ علم و دبیر ریاضیات بررسی شده است.
فصلنامۀ «میراث علمی ایران و اسلام» با سردبیری دکتر محمد باقری، با صاحب امتیازی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و با مدیر مسئولی اکبر ایرانی منتشر شده است.
لینک مقالات این شماره به تفکیک و با قابلیت دانلود متن کامل آنها در ادامه آمده است.
مقالات
منابع و مآخذ رسالۀ فارسی لبّ‌الحساب / نرگس عصارزادگان
معمای تاریخ مبدأ تقویم جلالی/ حمیدرضا گیاهی یزدی؛ ترجمۀ هاشم سیماب
تاریخچۀ نام روزهای هفته و تعطیل پایان هفته / علی‌نقی منزوی
کاردانو چه کرد که خیام نکرد؟ / امیر اصغری
نقش هندسی چارترنج / محمد باقری
بررسی محتوای رسالۀ مجموع المربعات محمدباقر یزدی / زهرا پورنجف
علوم غریبه در دورۀ صفویه / متیو ملوین ـ کوشکی؛ ترجمۀ حمید بهلول
آثار ایلهارد ویدمان در حوزۀ علوم و فناوری دورۀ اسلامی / انوشه هادزاد
یادداشت‌های تاریخی
بررسی موضوعات بی‌ارزش / اتو نویگه باوئر؛ ترجمۀ حمید بهلول
یادنامه‌ها
به یاد پاول کونیچ (1930-2020 م) / بنو وان دالن؛ ترجمۀ حنیف قلندری
خاطره‌هایی از پاول کونیچ / ریچارد لورچ؛ ترجمۀ مهسا راغب
رساله
رسالۀ «اعمال الغریبه در شیمی» / محمدرضا عرشی