میراث مکتوب- نصاب الصبیان کتابی است که به شکل نظم، برابر فارسی بسیاری از واژههای عربی را بیان کرده است. این کتاب اثر ابونصر فراهی و نوشته سدۀ هفتم هجری است که آن را به فرمان نظامالملک حسن وزیر بهرامشاه نوشت.
نصاب الصبیان همان گونه که از نام آن بر میآید در اصل برای آموزش کودکان نوشته شده است اما برای هر کسی که خواهان یادگیری عربی باشد مفید است.
این منظومه با هر واژۀ عربی یا چند مترادف عربی یک واژۀ فارسی یا مترادف آن را همراه دارد. علاوه بر این مصنّف نام ماههای عربی و ایرانی و رومی و ترکی، و اطلاعاتی دربارۀ اموری از قبیل زنان پیغمبر(ص) و فرزندان او، دوازده امام(ع) و امثال اینها را در آن کتاب به نظم کشیده و در آخر آن آورده است.
نویسنده این کتاب ابونصر فراهی سجزی ادیب لغوی و فقیه حنفی از علمای سده هفتم هجری است. فراهی متولد فَراه است که امروزه مرکز ولایتی در کشور افغانستان به حساب میآید.
بر «نصاب الصبیان» شروح بسیار نوشته شده از جمله میتوان شرح «ریاض الفتیان» ابن حسام در نیمۀ نخست سدۀ هشتم، شرح «رافع النصاب» از احمد بن الفقیه (۸۱۸)، شرح مولانا یعقوب چرخی (762-851 ق) و «کنزالفنون» از یک دانشمند در هند در سدۀ یازدهم را نام برد.
یعقوب چرخی مؤلف و عارف طریقۀ نقشبندیه در قرن نهم است که در راه تحصیل علم و معرفت از چرخ به هرات، بخارا و مصر مهاجرت نمود و از خواجه بهاءالدین نقشبند کلاه و اجازه دریافت کرد. برخی دیگر از استادان او مولانا شهابالدین سیرامی و علاءالدین محمد بخاری بودند. مهمترین فرد در حلقۀ مریدان او نیز خواجه عبیداللّه احرار بود که باعث نفوذ و گسترش طریقۀ خواجگان در ماوراءالنهر و سرزمینهای همجوار شد. مدفن یعقوب چرخی در حوالی دوشنبه، پایتخت تاجیکستان است.
رسالۀ ابدالیه، تفسیر قرآن، جمالیه (در شرح یکی از رباعیات ابوسعید ابولخیر) و رسالۀ نائیه از جملۀ مهمترین آثار اوست.
هماکنون شرح یعقوب چرخی بر نصاب الصبیان با مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر نادر کریمیان سردشتی پژوهشگر پژوهشکدۀ زبانشناسی، کتیبهها و متون موزۀ ملی ایران به همت بنیاد متنپژوهی پارسیان منتشر شده است.
شرح نصاب الصبیان، مولانا یعقوب چرخی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نادر کریمیان سردشتی، تهران، بنیاد متن پژوهی پارسیان، با همکاری انتشارات شیخ شرفی، 1398، چاپ اول، 160 صفحه، جلد شومیز، 33000 تومان.