شاهنامه‌خوانی را چگونه بیاغازیم؟

میراث مکتوب- جویا جهانبخش در یادداشت های خود می نویسد: دیک دِی۟ویٖس (Dick Davis)، أَدیب و نویسَندۀ انگلیسی که تَرجَمۀ بَرخی از آثارِ قَدیم و جَدیدِ فارسی را به زبانِ انگلیسی در کارنامۀ خویش دارَد، در یادداشتی که بَر تَرجَمۀ فارسیِ کتابش، حَماسه و نافَرمانی ¹ ، نوشته است، از تَجرِبۀ خود در خواندَنِ مَتنِ کامِلِ شاهنامه برایِ نَخُستین بار، بمُناسَبَت۟، سُخَن گُفته و حکایَت کرده است که خواندَنِ شاهنامه را با مَتنِ نُه۟‌جِلدیِ شاهنامه‌یِ چاپِ مُسکو (ویراستِ نَخُست) که دانِشجویانِ ایرانی‌اش به او هَدیّه کرده بودند آغازیده است. دِی۟ویٖس می‌نویسَد: « … در انگلستان … خواندَنِ نِظام۟‌مَندِ تمامِ کتاب را از آغازِ جِلدِ أَوَّل تا پایانِ جِلدِ نُهُم شُروع کردم. به خاطِر دارَم که در ابتدا پیشرفتم بسیار کُند بود و جِلدِ أَوَّل زَمانِ زیادی از مَن گرفت؛ أَمّا هَمچُنان که پیش می‌رفتم، با اِصطِلاحات و واژه‌هایِ زبانِ فِردوسی بیشتر آشنا می‌شُدم، سُرعَتِ خواندَنَم بیشتر می‌شُد به طوری که خواندَنِ همۀ هَشت جِلدِ باقیمانده زمانی بَرابَر با جلدِ أَوَّل گرفت. … » ² .
دِی۟ویٖس بر نُکتۀ مُهمّی اَنگُشت نِهاده است: آشنائی با اِصطِلاحات و واژه‌هایِ زبانِ فردوسی. ³
در درازنایِ سالهائی که با عامّۀ کِتابخوانان سَر و کار داشته‌ام، بارها با کَسانی رویاروی بوده‌ام که می‌خواسته‌اند شاهنامه‌خوانی را بیاغازند و اینَک می‌پُرسیدند که از کُجا و چگونه بایَد شاهنامه‌خواندَن را آغاز کُنَند. به دیگَر سُخَن، بسیارَند کَسانی که می‌پُرَسند: مَدخَلِ شاهنامه‌خوانی کُجاست؟
مَدخَلِ شاهنامه‌خوانی، به گُمانِ این دوستدار، آشنائی با اِصطِلاحات و واژه‌هایِ زبانِ فردوسی است. یَعنی أَوَّل بایَد لاأَقَل یک یا دو داستانِ پُر و پیمانِ شاهنامه را بدِقَّت و با نُکته‌سَنجی‌هایِ لُغَوی و دَستوری و سَبک۟‌شناختی دَر مُطالعه گِرِفت؛ پَس از آن، “خود راه بگویَدَت که چون بایَد رَفت”!
مُطالعۀ بَعضِ شُروحی که دَر قالبِ دَرسنامه بَر داستانهایِ کلیدی و مُهمّی “رُستَم و سُهراب” و “رُستَم و اِسفندیار” نوشته شُده است و بَر شَرحِ مَبسوط و مَفهومی از لُغات و أَبیات اِشتِمال دارَد (مانَندِ آنچه آقایانِ دکتر أَنوَری و دکتر شِعار فَراهَم ساخته‌اند و زیرِ نامِ غَم۟نامۀ رُستَم و سُهراب و رَزم۟نامۀ رُستَم و اِسفندیار بارها چاپ و بازچاپ شُده است)، بَرایِ این مَقصود مُناسِب به نَظَر می‌رَسَد.
هَمچُنین بَرخی از گُزیده‌هایِ شاهنامه را می‌توان مَدخَلِ شاهنامه‌خوانی قَرار داد؛ به شَرطی که گُزیده‌گَر در توضیحِ لُغات و أَبیات دَست و دِلبازی کَرده باشَد تا خوانَندۀ مُبتَدی، از این رَهگُذَر، با بَخشِ عُمده‌ای از اِصطِلاحات و واژه‌هایِ زبانِ فردوسی آشنائی به هَم رَسانَد. ⁴