میراث مکتوب- کتاب «ساختار معنایی مثنوی معنوی (دفتر دوم)» با عنوان فرعی «رمزگشایی مثنوی معنوی» تألیف مهوش السادات علوی، با ترجمۀ سید صدرالدین صفوی و با مقدمۀ سید حسین نصر از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب چاپ و منتشر شد.
این اثر ادامه و تکمیل رساله دکترای سید سلمان صفوی و کتاب صفوی و ویتمن تحت عنوان «طرح معنوی مولانا» است که برای نخستین بار در حوزه آکادمیک معاصر بر اساس توازی (پاراللیسم) و انعکاس متقاطع، ساختار دفتر اول مثنوی مولوی را با رویکرد کل‌نگر به متن آشکار ساخت.
به گفتۀ دکتر نصر: «این ساختار حتی از چشم مولوی‌شناسان برجسته معاصر نظیر نیکلسون که چهل سال از عمر خود را صرف ترجمه کامل مثنوی نمود و شاگرد او آربری که عمری را در مطالعه و ترجمه آثار منظوم و منثور مولانا گذراند نیز پنهان مانده بود. نیکلسون که مثنوی را بزرگترین اثر منحصر به فرد شعر عرفانی در جهان می‌خواند، نظیر بسیاری از محققان برجسته فارسی‌زبان و ترک‌زبان، مثنوی را اثری فاقد ساختار و فی‌البداهه و در عین حال سرشار از حکمت عمیق می‌دانست، اما صفوی در پایان‌نامه دکترای خود نشان داد چگونه این اثر که ایرانیان آن را «اقیانوس اسرار معنوی» می‌خوانند، همانند قرآن دارای ساختار پنهان و در حقیقت تفسیر قرآن کریم است».
در کتاب «ساختار معنایی مثنوی معنوی (دفتر دوم)» ساختار دفتر دوم مثنوی شامل ۳۸۱۰ بیت، ۱۱۱ بخش و ۶۱ حکایت برای نخستین بار در تاریخ مطالعات مثنوی‌شناسی مورد بررسی قرار گرفته است. بدین ترتیب که با تجزیه و تحلیل هر یک از ۱۱۱ بخش و تعیین روایی یا موضوعی بودن بخش‌ها و تعیین پاراگراف‌ها، بخش‌های مرتبط جهت ایجاد واحدهای بزرگ‌تر به نام «گفتمان» مشخص می‌شوند.
علوی نشان داده که علیرغم عدم نظم ظاهری، در صورتی که با رویکرد ساختاری کل‌نگر به معنای ابیات توجه شود، دفتر دوم مثنوی دارای ماهیت و نظم ساختاری و شامل ۱۲ گفتمان بلند در سه بلوک است؛ که در هر یک از این گفتمان‌ها عنصر وحدت موضوعی قوی است. وی بر آن است که برخلاف دفتر اول، عنصر «وحدت روایی» در گفتمان‌های دفتر دوم کمتر است.
در کتاب «رمزگشایی مثنوی معنوی» افزون بر تجزیه و تحلیل ساختاری دفتر دوم، رابطۀ معناشناختی ابیات دفتر دوم و قرآن کریم نیز بررسی شده است.
در مقدمه دکتر سید حسین نصر آمده است: «مهوش السادات علوی علاوه بر رویکرد جامع به متن از نمادگرایی قرآن کریم برای تفسیر داستان‌های دفتر دوم بهره برده و با نگاهی کلی به متن، ترکیبی از هرمنیوتیک معنوی (تأویل)، علم ساختارشناسی و نمادگرایی ارائه کرده است. او این رویکردها را با شیوه‌ای بی نظیر چنان ترکیب کرده که به کشف معانی پیام‌ها و نظم معنایی متن دفتر دوم که تاکنون پنهان مانده بود، منجر شده است».
در ادامۀ این مقدمه می‌خوانیم: «علوی بر اساس این اکتشافات داستان‌های دفتر دوم را طبق سه قاعده کلاسیک اسلامی موجود در منابع سنت اسلامی و قرآن کریم در ۱۲ گفتمان و سه بلوک با موضوع یقین (علم اليقين، عین الیقین و حق الیقین) و همچنین سه نوع دوستی؛ «دوستی با شیطان»، «دوستی با اولیاء الله» و «دوستی با خداوند» ارائه کرده است. وی نشان داده علاوه بر ارتباط موضوعی داستان‌ها با یکدیگر، ۱۲ گفتمان نیز با همدیگر رابطه ارگانیک و سیستماتیک دارند. این یافته یک کشف بزرگ نوین است که حاکی از وجود یک ساختار پنهان در سطح هر داستان و همچنین در دفتر دوم به عنوان یک کل است».
علوی در مقدمۀ خود، ضمن اشاره به این که نکات عمده متدولوژی در این تحقیق عبارتند از: توجه به سیاق مطالب، ساختار حکایات، نشانه‌شناسی، به کارگیری تکنیک سیکل هرمنیوتیکی، رویکرد تأویلی کل‌نگر و ایجاد گفتمان بین ساختار و محتوا، خاطرنشان می‌کند که این تحقیق علاوه بر کشف ساختار دفتر دوم، از جهت روش‌شناسی نیز روشی نوین در تفسیر مثنوی و کاربرد منظم و مستمر آن در تفسیر و تحلیل سایر متون دارای اهمیت ارائه می‌کند.
علاقه‌مندان برای خرید کتاب «ساختار معنایی مثنوی معنوی (دفتر دوم)» که در 483 صفحه، با جلد سخت و با قیمت 450 هزار تومان چاپ و منتشر شده، می‌توانند از طریق شماره تلفن ۰۲۱۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ با دفتر فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب تماس حاصل کرده و یا به وبگاه فروش mirasmaktoob.net مراجعه کنند.
