میراث مکتوب- کتاب «روضۀ سوم از خلد برین در تاریخ بنی امیه و بنی عباس» اثر محمدیوسف واله قزوینی اصفهانی به تصحیح میرهاشم محدث به همت انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شد.
این اثر حاوی دو سرفصل کلی با عناوین «بنی امیه» و «در ذکر خلفای بنی عباس» و یک مقدمه به قلم «پروفسور ویلم فلور» است.
در طلیعه این کتاب به قلم دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، آمده است:
«بدون تردید، دورۀ صفوی، علیرغم نقد و انتقادها بر پاره‌ای عملکردها، یکی از درخشان‌ترین دوره‌های تاریخی ایران در تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانی است. در حوزۀ سیاست، یکپارچه شدن ایران و گسترش قلمرو آن همراه با تلاش در جهت بازیابی عظمت ایران در دورۀ ساسانی، نقطۀ برجستۀ این دوران است. در حوزۀ مذهب و دیانت، اعلام تشیع به‌عنوان مذهب رسمی ایران و خروج فرهنگ شیعی از انزوای تاریخی خویش همراه با درخشش متفکّران نامدار و عالمان ژرف‌اندیشش که احیای عظیم حکمت اسلامی، ظهور حکمت متعالیه، شکل‌گیری نوعی نظام مدون فقهی و ظهور و بروز استعدادهای عظیم مؤلفان و متفکّران مذهبی شیعه، به‌عنوان نمودی از خدمات صفوی به فرهنگ شیعی را در پی داشت. در حوزۀ هنر، معماری و شهرسازی، قابلیت عظیم این دوره در برکشیدن تمامی تجارب عظیم ماقبل خویش از جهان با شکوه ساسانی گرفته تا تحولات عمیق دوره‌های آل بویه، سلجوقی، ایلخانی و تیموری و بنیان‌گذاری مکتبی درخشان در هنر، معماری و شهرسازی فضایی که حکومت مقتدر صفوی ایجاد نمود، بستری برای رشد خلاقیت‌ها در حوزه‌های مختلف را فراهم آورد. من‌جملۀ این حوزه‌ها حوزۀ تألیف و تضنیف بود. برای این حقیر که پژوهشگر عرصۀ حکمت هنر و زیبایی است جالب توجّه است که در همین دوره، کتاب مهم گلستان هنر اثر قاضی احمد بن شرف‌الدین حسین حسینی منشی قمی مشهور به احمد منشی قمی (نگاشته شده در سال۱۰۱۵ ه) تألیف شده و برای نخستین بار تاریخ‌نگاری هنر در متن تمدن ایرانی آغاز می‌شود. مورخ ارجمندی که تألیفات دیگری چون خلاصة التواریخ (تاریخ صفویه از شیخ صفی تا اوایل شاه عباس یکم)، جمیع الاخیار، مجمع الشعرا و مناقب الفضلا از او بر جای مانده است. لکن این تاریخ‌نگاری که کثرت و عظمت تألیفات کتب تاریخی آن دوره، نشان از محبوبیت این حوزه و تعلّق شاهان صفوی به آن دارد صرفا تاریخ هنر و صناعت را شامل نشد بلکه در حوزه‌های مختلف تاریخی آثار بسیار ارزشمندی به رشته تحریر در آمد همچون:
احسن‌التواریخ در دوازده جلد (بنا به ادعای مولف) که دو جلد پایانی آن باقی مانده است. این اثر در زمان شاه تهماسب یکم صفوی نگاشته شده و اثر حسن روملو است.
تاریخ جهان آرای عباسی یا عباس‌نامه تالیف میرزا محمدطاهر وحید قزوینی که به بیان تفصیلی دودمان صفویه از آغاز تا شاه عباس دوم پرداخته است.
تاریخ عباسی یا روزنامه ملا جلال منجم اثر جلال الدین محمد بن عبدالله منجم یزدی که به تاریخ ایران بین سال‌های ۹۸۴ تا ۱۰۲۰ قمری می‌پردازد. در این کتاب از اواخر زمامداری شاه طهماسب یکم تا اواخر بیست و پنجمین سال سلطنت شاه عباس یکم بحث شده است.
تذکره شاه طهماسب، نوعی خود زندگی‌نامه که توسط شاه طهماسب یکم، شاه صفوی نگاشته شده. شاهی که ۵۲ سال در ایران حکومت کرد.
تاریخ حیدری، نوشته حیدر بن علی حسینی رازی، که در عصر سلطنت شاه عباس یکم نوشته شده است، تاریخ عالم‌آرای عباسی . در باب تاریخ پادشاهان صفوی از زمان شاه اسماعیل یکم تا پایان پادشاهی شاه عباس یکم نگاشته شده توسط اسکندر بیگ ترکمان در زمان سلطنت شاه عباس یکم.
و آثاری چون:
ریاض الفردوس، نوشتة محمد میرک بن مسعود الحسینی، در دوره صفوی
روضة الصفویه، نوشتة میرزا حسن بن حسین جنابذی، نگاشته شده در سال ۱۰۳۶ ه. ق
شرفنامه بدلیسی، نوشتة شرف بن شمس‌الدین بدلیسی در تاریخ کردستان. از مورخان عصر صفوی
و مُسخِّر البـِلاد اثر محمدیار بن عرب قطغان در شرح سرزمین فرارود، خاندان شیبانیان و روابط ایرانیان و ازبکان در دوره صفویه، نگاشته شده در قرن دهم هجری و البته آثاری دیگر.
در این میان، یکی از نغز‌ترین آثار تاریخیِ تألیف شده در دورۀ صفوی، خُلدبرین اثر محمدیوسف واله اصفهانی به سال ۱۰۷۸ هجری قمری است. کتابی در هشت روضه و یک خاتمه که مؤلف محترم در هر روضه، تعدادی حدیقه آورده است و شاید علت انتخاب الفاظی چون روضه و حدیقه همان باشد که صاحب معجم البدان در بیان روضه و حدیقه آورده: در بلاد عرب، روضه‌های فراوان یافت شود. معروف‌شان آنها هستند که مضاف واقع شده‌اند که قریب صد و سی و شش کلمه است و روضة عبارتست از زمین‌هایی است که به واسطه سیراب شدن، گیاه و سبزه می‌رویاند و وقتی که پرگیاه شد حدیقه‌اش نامند». واله اصفهانی تاریخ خود را به این معنا سبزه‌زاری از معارف تاریخی خوانده است.
مصحح ارجمند و محترم، میرهاشم محدث که این اثر به همّت ایشان آماده تصحیح و آماده طبع و نشر گردید در پیشگفتار خود نکات ارجمندی در باب آن فرموده‌اند (من‌جمله این که بخش‌هایی از این اثر در دسترس نیست و آن چه از روضه‌ها باقی‌مانده مورد تصحیح قرار گرفته و به همین دلیل نیز این کتاب که روضۀ سوم از خُلد برین است ناتمام آغاز می‌گردد) و در ادامۀ مطالب ایشان، نیز نکاتی نغز از پروفسور ویلم فلور آمده که در شرح و بیان این اثر، مکفی و وافی به مقصود است».
کتاب «روضۀ سوم از خلد برین در تاریخ بنی امیه و بنی عباس» در شمارگان ۵۰۰ نسخه و با قیمت ۶۰ هزار تومان از سوی انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شده است.