میراث مکتوب – دیوان صاحب اصفهانی (مسیح البیان) به تصحیح مجید حیدری با مقدمۀ حسن عاطفی منتشر شد.
دیوان پیش رو، دیوان غزلیات و رباعیات «حکیم محمدکاظم اصفهانی» متخلص به صاحب و مخاطب به «مسیح البیان» است. این دیوان در فهرست کتب خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و دیگر مآخذ که از آن سخنی به میان آمده، به نام دیوان صاحب کاشانی – شاعر قرن یازده و دوازده هجری – آورده و مصحح متن این دیوان را با عنوان دیوان صاحب کاشانی، پایان نامۀ تحصیلی خود انتخاب کرده بودند که پس از بررسی و مطالعۀ دیوان مشخص شد که از محمدکاظم اصفهانی، متخلص به صاحب و مخاطب به مسیح البیان است که در هند می زیست و در زمان شاه جهان – پادشاه مغولی هند – سرپرستی دارلشفای شاهی را بر عهده داشت و از صاحب منصبان عالی رتبۀ روزگار خود و از درباریان قدیم مجدالدین اورنگ زیب، ملقب به «عالمگیر» بود که در سال 1079 ه.ق در گذشت.
اورنگ زیب به صاحب توجه خاصی داشت و از او قدردانی می کرد.
مصحح در تصحیح این اثر از نسخۀ خطی دیوان صاحب موجود که در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی ، یک نسخۀ عکسی تهیه کرده است. این نسخه شامل 581 صفحه است که به خط نستعلیق شکسته کتابت شده و اطلاع دقیقی از کاتب به دست نیاورده است. تنها در صفحۀ 501 دیوان، نام غلامحسین نوشته شده است که گمان می رود نام کاتب و یا مالک این نسخۀ خطی بوده باشد. البته در پایان غزلیات نسخۀ اصلی دیوان، صفحۀ 376 اشاره به مالک کتاب کرده: «غلامحسین، ولد حاجی یوسفعلی».
با توجه به تک نسخه ای بودن این اثر، به روش تصحیح قیاسی، عمل کرده و کلمات مخدوش به قرینۀ عقلی – با توجه به وزن و آثار باقی مانده از آن – داخل کروشه گذاشته شد. هرگاه کلمه با عبارتی به هیچ وجه قابل خواندن نبوده است در پاورقی با عبارت ناخوانا یا افتادگی از متن بدان اشاره شده است.
به گفتۀ مؤلف در مقدمۀ کتاب هدف و غایت تصحیح متون ادبی، آن است که از روی نسخ خطی موجود (نسخۀ اصلی یا قریب به اصل) یک اثر را احیاء و مرتب و مدون کنند و آن را به صورتی عرضه دارند که خوانندۀ اهل تحقیق بتواند یقین و اطمینان حاصل کند که اگر اصل یک اثر را در دست ندارد، نسخه ای از آن را دارد که با اصل آن نزدیک است. با توجه به اصول و ضوابط علمی تصحیح متون در مباحثی همچون جمع آوری و قضاوت، جامعیت منبع اساس جمع آوری، تفکیک و توالی مراحل، تکلیف دربارۀ اغلاط آن ، توالی غزل ها بر اساس جمع آوری، توالی غزل ها بر اساس زمان انشا و همچنین شیوۀ رسم الخطی نگارش امروزی مورد توجه قرار داده شد.
فهرست این کتاب عبارت است از:
ماده تاریخ تصحیح دیوان محمدکاظم صاحب اصفهانی
مقدمۀ استاد حسن عاطفی
صاحب اصفهانی
شعرای دیگر با تخلص صاحب
صاحب از دیدگاه تذکره نویسان
کلمات الشعرا
سفینۀ خوشگو
تذکرۀ ریاض الشعرا
تذکرۀ نتایج الافکار
مقدمۀ مصحح
محیط پرورشی شاعر
مختصری از شیوۀ شاعری صاحب
شیوۀ تصحیح
سخن پایانی مصحح
غزلیات
رباعیات
فهرست اعلام
اشخاص
اماکن
منابع و مآخذ
عاطفی: حسن، دیوان صاحب اصفهانی (مسیح البیان)، تصحیح: مجید حیدری، کاشان، سورۀ تماشا، 1393.