دكتر غفاري‌فرد: جمع آوري نسخه به اين سادگي نيست

ميراث مكتوب- دكتر عباسقلي غفاري‌فرد در بيستمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب با عنوان نقد و بررسي كتاب منتشر نشده تاريخ رشيدي دو غلات، گفت: جمع آوري نسخه به اين سادگي نيست، يك چيزي نيست من بروم دستم را دراز كنم و بردارم.
مصحح اثر در اين نشست كه روز دوشنبه 13 مهر 83 در مركز پژوهشي ميراث مكتوب برگزار شد، افزود: 19 سال پيش با اين كتاب آشنا شدم، شما امكانات 19 سال قبل را بايد با الان بسنجيد. دانشجويي بودم در دانشگاه تهران، پايان نامه مي نوشتم، يك وقت در ميان پايان نامه ها، كتابي از غلام سرور پيدا كردم، خواستم آن را ترجمه كنم و يك خدمتي انجام بدهم، اولاً با نام تاريخ رشيدي آشنا شدم، اساتيد صفويه شناس در دانشگاه، اصلاً از وجود چنين كتابي، بكلي بي اطلاع بودند، ولي من نديده، عاشق اين كتاب شدم. بعدها قبل از اينكه، اصل كتاب به من برسد، يك روز، يك نسخه انگليسي باز در دانشگاه تهران پيدا كردم و ديدم رويش نوشته: تاريخ مغولان آسياي مركزي و بعد متوجه شدم، اين همان تاريخ رشيدي است كه آن را سال 1898 به انگليسي ترجمه كرده بودند و فكر كردم عمده مطلب كتاب، مربوط به روابط صفويه است با ازبكان و اصلاً فكر نمي كردم كتاب مربوط به خانان تركستان است و با عجله شروع به ترجمه انگليسي كردم، نه براي انتشار و چاپ، براي استفاده در پايان نامه خودم. من بزرگترين مشكلم، عدم دسترسي به منابع بود.
وي ادامه داد: از سال 64 رسيدم به سال 74 و به هر ترتيب، كتاب را آماده و مطالعه كردم، ديدم اين ترجمه انگليسي از 5 نسخه استفاده كرده، يعني يكي از مزاياي نسخه انگليسي اين است كه از 5 نسخه در ترجمه استفاده كرده و در مقدمه و تحشيه و تعليقه، مثل اينكه با 5 نسخه مقابله كرده بود، به كساني كه مي شناختم متوسل شدم و از آنها خواستم، كتاب را تهيه كنند. نه در ايران و نه در آسياي مركزي، مقدور نشد. بنابراين زماني كه من مشغول بودم، اصلاً نسخه اي وجود نداشت و اين نسخه اي كه جناب آقاي دكتر سجادي فرمودند، مال بريتانيا نيست، نسخه ناقص را من در همين كتابخانه دانشگاه مركزي تهران پيدا كردم. اين كتاب، اولاً نامش تاريخ رشيدي هست و علاقه من به اين كتاب، بيشتر به خاطر همين داستان ماوراالنهر است. براي اينكه من تا چشم باز كردم و به مدرسه رفتم، همه اش نام بخارا بود و سمرقند و فرغانه و بزرگاني چون ابن سينا و ابوريحان بيروني و محمدبن موسي خوارزمي و رودكي سمرقندي.
در پايان سخنان خود گفت: به نظر من، اين كتابي را كه قرار است، چاپ شود، بالاخره نقاط ضعف خواهد داشت و عاري از ضعف نيست. اميد وارم نقاط قوتش بيشتر باشد تا نقاط ضعفش، ولي اگر نقاط ضعفش هم بيشتر باشد، باز هم نشان مي دهد كه انگليسي ها چقدر براي اين كتاب ارزش قائل بودند كه اين همه براي آن، وقت صرف كردند. متاسفانه در كتابي كه در اختيار من بود، نقشه اي وجود نداشت، ولي از نوشته هايش بر مي آمد كه نقشه هم تهيه كرده و اينها جغرافياي تاريخي منطقه است. چيزي كه باز در اين تاريخ رشيدي از ديد مصحح انگليسي ارزشمند است، معلومات بسيار جالبي است كه در مورد نژاد مغول و اصلاً بحث در جامعه شناختي و قوم شناسي انجام شده كه من خودم به عنوان يك ترك، اصلاً خبر نداشتم و فكر مي كردم مثلاً مغول و ترك هر دو يك منشا دارند و يك قوم هستند و اين با تحقيقات خودش نشان داده كه اصلاً اين طور نيست.