میراث مکتوب- دانشگاه پَنجاب واقع در شهرِ چَندی‌گَر هندوستان [1] کتاب‌خانه‌ای دارد که به نامِ سائنس‌دانِ برجسته هندوستان و نخستین رئیس این دانشگاه- دکتر اَمَر چَند جوشی (1908-1971؛ Amar Chand Joshi) نامگذاری شده است.
در حالِ حاضر این کتاب‌خانه که به نام «اِی.سی.جوشی» (A.C.Joshi) شناخته می‌شود، دارایِ بیش از 640000 منابع است: کتاب؛ نشریات و مجلّات؛ پایان‌نامه‌هایِ کارشناسی‌ارشد؛ رساله‌هایِ دکتری؛ کتاب‌هایِ نایاب؛ گزارشات؛ اسنادِ دولتی؛ آرشیوِ روزنامه‌ها؛ 1492 نسخه‌خطّی.
این کتاب‌خانه دارای آرشیو نشریاتی از قرن نوزدهم میلادی است و متن کامل 5000 مجلات آنلاین در این کتاب‌خانه قابلِ دسترسی است.
کتاب‌خانه اِی.سی.جوشی دارای 1492 نسخه‌خطی به زبان‌هایِ: اردو(خطِ نستعلیق)، هندی(خطِ دیوناگری)، فارسی، عربی، فارسی، گورمَکی (خطِ سیک‌ها)، سانسکریت و شاردا (خطِ برهمن‌ها) است که به قرن‌هایِ 17 و 18 میلادی برمی‌گردد.
قدیمی‌ترین نسخه‌خطیِ این کتاب‌خانه «سراج‌السّالکین» است (تاریخِ کتابت: 995 هجری). از سال 2012 دانشگاه پَنجاب (شهر چَندی‌گَر، هندوستان) به اسکن کردن نسخههای خطیِ خود اهتمام ورزید. از سال 2018 این نسخههای خطی به صورت آنلاین قابل استفاده همگان است:
https://archive.org/details/@panjab_university_collection
شایان ذکر است که بیشتر نسخههای خطی فارسی دانشگاه پَنجاب (شهرِ چَندی‌گَر، هندوستان) خوشخط، خوانا و در وضعیت خوبی هستند. عنوان نسخه‌ها هم مختصر و به فارسی فهرست‌نویسی شده‌اند.
برخی از نسخههای خطی فارسی عبارتند از:
– «احوالِ جنگِ سبراون»، کتابت: دیوان پَرَشاد اَجودیا (به هندی: اَجودهیا)، به خطِ نستعلیق، به تاریخ: 1846م.
Ahwal E Jung E Sabraon Mss No 665 Persian Alm 4 Shelf 3 Panjab. Uni
– «مطلع‌السّعدین»، آغازِ کتابت: 1168 هجری.
Mss No 533 Persian Alm 3 Shelf 1 Panjab Uni.pdf
– «اخلاقِ محسنی»، تاریخِ کتابت: جمعه، 2 محرّم 1275 هجری.
Mss No 623 Persian Alm 4 Shelf 3 Panjab Uni.pdf
– «رباعیاتِ عمر خیّام»
Rubbayat Of Quar Khayam Mss No 591 Persian Alm 4 Shelf 1 Panjab Uni
– «طوطی‌نامه»
Tutinameh Mss No 449 Persian Alm 3 Shelf 1 Panjab Uni
– «کامل‌التّعبیر»
Mss No 661 Persian Alm 4 Shelf 3 Panjab Uni.pdf
– «افسانه راجا بِکرماجیت و سی و دو پُتلی»، نامکمّل (ناقص).
Mss No 680 Persian Alm 4 Shelf 3 Panjab Uni.pdf
– شیرین خسرو نظامی؛ لیلی و مجنون نظامی؛ هفت‌پیکرِ نظامی، اسکندرنامه نظامی.
Mss No 672 To 675 Perisan Alm 4 Shelf 3 Panjab Uni.pdf
– «سینگاسَن بَتّیسی»
Singhasan Batisi Mss No 232 Persian Alm 7 Shelf 4 Panjab Uni
– «جوامع‌الکلام فی المواعظ و الحکم»
Mss No 550 Persian Alm 4 Shelf 3 Panjab Uni.pdf
– رساله‌ای است از عبدالواسع هانسوی در قواعد فارسی.
Mss No 555 Persian Alm 3 Shelf 5 Panjab Uni
– «مرثیه محمد ص شریف»
Mss No 584 Perian Alm 4 Shelf 1 Panjab Uni.pdf
– «دیوانِ کلیم»
Mss No 535 Persian Alm 3 Shelf 4 Panjab Uni.pdf
و نسخه‌هایِ دیگر:
نسخه‌خطّی به زبانِ اردو، عنوان: «رساله در مسائلِ شرعِ محمّدی ص»، نسخه نامکمّل (ناقص) است.
Risala Dar Masail E Shara E Muhammadi Mss No 1022 Persian Alm 3 Shelf 2 Panjab Uni
– نسخه‌خطّی به زبانِ عربی، «کتاب صرف و نحو»
Mss No 655 Persian Alm 4 Shelf 1 Panjab Uni.pdf
* نکاتی برایِ مطالعه این نسخه‌هایِ خطّیِ آنلاین شده «کتاب‌خانه اِی.سی.جوشی»:
1- منظور از «Alm» واژه «اَلماری» است که در شبه‌قارّه کمدِ بزرگِ را می‌گویند و « Shelf» همان واژه انگلیسی است به معنایِ قفسه. مثلاً در این نسخه «قصائدِ خاقانی، فارسیِ کلاسیکی به خطِ نستعلیق».
Qasaid E Khagani Mss No 563 Persian Alm 3 Shelf 5 Panjab Uni
2- نسخه‌هایِ خطّیِ فارسی، عربی و اردو با رسم‌الخطِ فارسی فهرست‌نویسی شده‌اند و در فهرست‌نویسی جزوِ «کتابِ قلمی» توصیف شده‌اند. زیرا در شبه قارّه اصطلاحِ «قلمی نسخہ» (برایِ مفرد) و «قلمی نسخے» (برای جمع) برایِ نسخه‌خطّی به کار می‌رود. البتّه دو اصطلاحِ عربیِ «مخوطة» و «مخوطات» هم در شبه‌قارّه متداول است.
3- عنوان برخی از نسخه‌هایِ خطّی اشتباه نوشته شده اند. مثلاً: این نسخه‌خطّیِ فارسی «طی‌العاقلین» فهرست‌نویسی شده است. در صورتی که «تنبیه‌الغافلین» از سراج‌الدّین علیخان آرزو است.
Ti Alaqleen Mss No 553 Persian Alm 3 Shelf 4 Panjab Uni
4- برخی از نسخه‌هایِ خطّی عنوان ندارد. مثلاً این نسخه‌خطّی به فارسی، فاقدِ عنوان است. مثلاً:
Mss 646 Persian Alm 4 Shelf 2 Panjab Uni
Mss No 631 Persian Alm 4 Shelf 2 Panjab Uni.pdf
5- برخی از نسخه‌هایِ خطّیِ اردو به اشتباه «نسخه‌خطّیِ فارسی» نوشته شده اند. مثلاً:
Mss No 630 Persian Alm 4 Shelf 2 Panjab Uni.pdf
در صورتی که این نسخه خطّی، فارسی نیست.
———————-
پی‌نوشت:
[1] پس از تقسیمِ هندوستان در سالِ 1947، سرزمینِ پَنجاب به دو قسمت تقسیم شد. ایالتِ پَنجاب در هندوستان که مرکزِ آن شهرِ چَندی‌گَر است. ایالتِ پَنجاب در پاکستان که مرکزِ آن شهرِ لاهور است. بنابراین دانشگاهِ پَنجابِ هندوستان (Panjab University) در شهرِ چَندی‌گر است و دانشگاهِ پَنجابِ پاکستان (University of the Punjab) در شهرِ لاهور است.
لینک‌ها:
https://archive.org/details/@panjab_university_collection
منبع: پایگاه نسخ خطی