میراث مکتوب- سبک هندی و تشخصهای ایجاد شده در آن کوششی برای بازسازی و نوسازی بنای نظم فارسی بود که در دورۀ تیموری به بیمار در حال احتضار میمانست. شاعران سبک هندی، از جمله بیدل، تلاش میکردند تا شعر نیممردۀ دورۀ تیموری را احیا کنند و در این راه با خلق مضمون، بر پیکر شعری که از تکرار مضمون به زبان «خودکار» همانند شده بود و به «رستاخیز کلمات» نیاز داشت، روح حیات دمیدند.
تمام شگردهای این شاعران در همین مسیر بود؛ شگردهایی که بعدها با افراط سبب دلزدگی بعضی ادیبان و منجر به تولد نهضت بازگشت شد. شگردهای مهم این سبک، بهرهگیری از اسلوب معادله، حسآمیزی، تشخیص، تصویرهای پارادوکسی، ترکیبسازی خاص و… همه یک مقصد را دنبال میکرد: خلق مضمون تازه.
یکی از مهمترین امکانات خلق مضمون تازه، به کارگیری فرهنگ عرفانی بود. فرهنگ عرفانی رایج در این دوره، مکتب وحدت وجود ابن عربی است. این مکتب به نحوی گسترده ایران و هندوستان و دیگر مناطق جهان اسلام را تحت تأثیر خود قرار داده بود. بیدل اما از این مکتب و موضوعات آن فقط برای مضمونسازی استفاده نکرده، بلکه این نگرش در اندیشه بیدل درونی شد و همانند مولوی، شعر در خدمت بیان دریافتهای شهودی و اعتقادی قرار گرفت؛ هر چند هیجانات عاطفی در بیدل و اندیشه او به اندازۀ مولوی نباشد.
از ویژگیهای مهم سبک کلام بیدل، ابهام و پیچیدگی آن است. راه بردن به عالم معانی شعر بیدل کار آسانی نیست. رازگشایی از شعر او نیازمند آگاهی از زبان و اندیشه او است. شعر او شعر رمز و ابهام است. یکی از مهمترین دلایل ابهام در شعر بیدل اندیشهای است که او میخواهد بیان و تحلیل کند. گزارشی که بیدل از سیر روحی و ذهنی میدهد موجب دیریابی پیام او است. این پیام همان تجربیات عرفانی او بر اساس نگرش وحدت وجودی است.
بیدل شاعری اندیشمند و متفکری بزرگ است. اگر با مؤلفههای عرفان و توصف اسلامی و زبان آن آشنا باشیم و به اشعار و آثار بیدل نگاه کنیم، میبینیم موضوعی که به شکلی گسترده بر تمام آثار او سایه افکنده، تفکر عرفانی است. حتی مضامین معمول شعرش نمکی از عرفان دارد؛ آن هم با گرایش وحدت وجودی ابن عربی و پیروان او. بنابراین شناخت محتوای عرفانی شعر بیدل یکی از مقدمات ضروری شناخت سبک شعری اوست. این کوششی است که علی اکبر شوبکلایی در اثر پژوهشی خود به منظور گام برداشتن در مسیر بیدلشناسی و در واقع شناخت سبک هندی انجام داده است.
کتاب او در یازده فصل با این عناوین زیر سامان یافته است:
۱. عرفان؛ ۲. زندگی ابنعربی؛ ۳. زندگی بیدل دهلوی؛ ۴. وحدت وجود؛ ۵. تمثیلات وجودی در غزلیات و رباعیات بیدل؛ ۶. وحدت ادیان؛ ۷. آفرینش؛ ۸. وجود خیالی؛ ۹. انسان؛ ۱۰. پارادوکسها و اضداد؛ ۱۱. عشق.
کتاب «صلح کل: جایگاه عرفان ابنعربی در شعر بیدل دهلوی» نوشتة علی اکبر شوبکلایی برای نخستین بار از سوی انتشارات مولی با قیمت 70 هزار تومان منتشر شده است.