میراث مکتوب- دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب به مناسبت روز «اسناد ملی و میراث مکتوب» در یادداشتی به جنبه‌های اهمیت این موضوع پرداخته و بر وظیفه ملی تکریم این روز تأکید کرده است. این یادداشت را در ادامه می‌خوانید.
نوزدهم اردیبهشت‌ماه روز «اسناد ملی و میراث مکتوب» را با تجدید یادی از حافظان و مصححان و نسخه‌شناسان بزرگ این مرز و بوم چون ایرج افشار، محمدتقی دانش‌پژوه، عبدالحسین حائری، عبدالعزیز طباطبایی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی و … گرامی می‌داریم که هرجا و هروقت سخن از میراث مکتوب و نسخه و فهرست می‌شود، نام این فرزانگان می‌درخشد.
حافظۀ تاریخی هر ملتی اگر پل ارتباطی رشد و بالندگی برای آینده آن ملت نباشد، نشان دهندۀ این نکته است که تاریخ آن ملت شاهد شکوفایی و علم‌آوری و ذوق و هنر نبوده است. فرهنگ و تمدن شکوهمند ایران پیش از اسلام و نیز ایران پس از دورۀ اسلامی، از نبوغ و استعداد ذاتی ایرانیان حکایت می‌کند. هنوز بیش از یک قرن از پیدایی کاغذ و صنعت وراقت در دوره اسلامی نگذشته بود که هزاران کتاب تألیف و تصنیف شد. ابن‌ندیم در اواخر قرن چهارم در کتاب ارجمند «الفهرست» خود بیش از 7000 کتاب را که خود دیده یا دربارۀ آن شنیده بود، نقل می‌کند که مؤلفان اغلب آنها ایرانی بوده‌اند. بنابراین سرمایه و ذخیرۀ معنوی هر ملتی آثار فکری و ذوقی آن ملت است. ما ایرانیان هیچگاه به داشتن ثروت‌های مادی و ذخایر زیر زمینی خود نبالیده و بر کسی فخرفروشی نکرده‌ایم که مثلاً نفت و گازی بسیار داریم و منابع مس و جواهر گرانقیمت در کشور ما نهفته است که اگر چنین باشد دیگر کشورها هم از چنین ذخایری بلکه بیش از ما از آن نعمت‌های الهی برخوردارند. ما به وجود اندیشمندان و متفکران بزرگی چون ابن‌سینا، فارابی، ابوریحان بیرونی، خوارزمی و صدها دانشمندی می‌بالیم که در عصر خود جهان را تحت تأثیر اندیشه‌های خود قرار دادند. علمای مغرب‌زمین از 500 سال قبل این حقیقت را درک کردند و به غارت مواریث علمی ما به طروق ممکن دست زدند. گاهی در لباس سیاح و مسافر، گاه در پوشش سفیر و دیپلمات و گاه در کسوت تاجر و بازرگان آنچه بدان مأمور بودند با چراغ آمدند و کالاهای گزیده را بردند و موزه‌ها و کتابخانه‌های خود را بدان مزین ساختند. به قول پروفسور «جرج صلیبا»ی لبنانی در سفری که سال گذشته مشترکاً در همایش نسخه‌های فلسفی در ایران در پاریس شرکت کرده بودیم با لهجۀ شیرین لبنانی می‌گفت: «یبیعون النسخ الخطیة باسعار غالیة ما سرقوا منّا» یعنی نسخه‌های خطی را که از ما (شرق) به یغما برده‌اند به خودمان با بهایی گران می‌فروشند. در بازدید از کتابخانه ملی پاریس، نسخه‌ای را نیاز داشتیم که اطلاع دادند 10 هزار یورو باید پرداخت کنید یا نسخه‌ای کم حجم از مقالید ابوریحان بیرونی را از دانشگاه لیدن هلند طلب کردیم گفتند 300 یورو لازم است پرداخت شود. البته نباید منکر تحقیقات ارزشمند دانشمندان بزرگی چون زاخائو، نیکلسون، براون و ده‌ها دانشمند بزرگ غربی شد که در 200 سال گذشته متون فارسی و عربی بسیاری را تحقیق و تصحیح کردند و شیوه‌های علمی تصحیح متون را ترویج نمودند و منشاء خدمات بسیاری شدند.
به هر روی، پس از انقلاب اسلامی توجه به احیاء نسخ خطی به مراتب بیش از گذشته بوده است و آمار انتشار متون خطی از زمان چاپ سنگی در ایران تا سال 57 حدود 3000 عنوان بوده در حالی که از سال 57 تا 1390 بیش از 9000 رساله و کتاب و نسخه خطی تصحیح و منتشر شده و این نشان‌‌دهنده رونق موضوع تصحیح نسخ و متن‌پژوهی میباشد و می‌توان گفت نوعی نهضت احیای نسخ خطی در ایران رخ داده است. تأسیس رشته‌های تصحیح متون و نسخه‌شناسی در کشور و اختصاص صدها پایان‌نامه دانشگاهی به امر تحقیق متون و انتشار آنها از سوی ده‌ها ناشر خصوصی و دولتی و دانشگاهی از شواهد غیر قابل انکار مدعای مذکور است.
درج نام میراث مکتوب در تقویم رسمی کشور در سال‌های اخیر که به پیشنهاد اینجانب بود و با موافقت شورای عالی انقلاب فرهنگی مواجه شد، وظیفه همۀ علاقه‌مندان به ایران بزرگ تاریخی و فرهنگی را دوچندان کرده است تا با معرفی مواریث علمی و ادبی دانشمندان ایران‌زمین ادای دین نموده تا بدین کار به نسل امروز اعلام شود که بدانند ما چه بوده‌ایم و همچنان می‌توانیم و این استعداد را داریم که بار دیگر تاریخ و تمدن بشری را متحول سازیم. طبعاً تحقق این مهم منوط به آسیب‌شناسی جدی موانع موجود و فراهم‌تر شدن زمینه‌های جهش‌های علمی و امکانات لازم برای رشد علمی و کیفی و پرهیز از کمیت‌گرایی و امور دیگری است که در سال‌های اخیر نشانه‌های مثبتی در این زمینه مشاهده می‌شود.