میراث مکتوب – سالها پیش از طریق مطالعه آثار استاد رسول جعفریان، با افرادی از اهل سنت آشنا شدم که در عین اعتقاد به مذاهب اهل سنت، به امامان ۱۲گانۀ شیعه نیز ارادت خاصی داشته و بعضا با تعبیر «امام» و حتی «معصوم» از آنها نام برده و بعد از ذکر خلفای راشدین، به ائمه ۱۲ گانه شیعه اشاره می کردند.
این دیدگاه یک نوع جمع بین اعتقاد به خلفا نخستین و ائمۀ ۱۲ گانه شیعه است که بعضا خود نیز بر این مطلب تصریح کرده اند. آقای جعفریان از این جریان با اصطلاح «تسنن دوازده امامی» نام می برند (برای مطالعه بیشتر نک: رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، نشر علم، ص ۸۴۰-۸۵۰؛ مقالات تاریخی، دفتر دوم، انتشارات دلیل ما، ص ۲۸-۴۴، ص۱۴۱-۱۴۳). این جریان بخصوص در دوره قبل از صفویه در ایران و ماوراءالنهر حضور پررنگی داشته و بیشتر در بین صوفیان نقشبندی که از نظر فقهی شافعی یا حنفی بوده اند، وجود داشته است. طی مدتی که در حال مرتب کردن مجموعه ای از نسخه های خطی بودم با موارد متعددی برخورد کردم. جالب بود در بین نسخه های ترکی که در دوره عثمانیان در قلمرو حکومتشان نوشته شده این دیدگاه حضور داشته است. در اینجا چند نمونه از این نسخه ها معرفی می شود. ویژگی مشترک نسخه های انتخاب شده در نوشتار پیش رو (موارد شماره یک تا چهار) این است که همگی شامل ادعیه و صلوات هایی بر پیامبر(ص) می باشند که عمدتاً باید انشائی باشند. به نظر می رسد این گونه کتب برای استفاده عموم مسلمانان بخصوص حجاج و زائران سایراماکن زیارتی نوشته می شد. شاید بتوان موقعیت آنها را با کتابی همچون مفاتیح الجنان در میان شیعیان مقایسه کرد.
رسول جزینی
نسخۀ شمارۀ Hs. or. 14194 کتابخانۀ ملی برلین، مجموعه ای دعائی است که به ترتیب شامل پنج قسمت زیرمی باشد:
الف. برگزیده ای از چند سوره قرآن
ب. کتاب الحزب الاعظم و الورد الافخم تالیف ملا علی بن سلطان قاری (م ۱۰۱۴ق) شامل مجموعه ای از ادعیه و اذکار است که تاریخ کتابت آن۱۲۱۱ق است.
ج. کتاب «دلائل الخیرات» تالیف محمد بن سلیمان جزولی (م ۸۷۰ ق) شامل شماری صلوات بر پیامبر(ص) و دعا که ظاهرا مولف، بیشتر آنها را از جانب خود انشاء کرده است. این صلوات ها و دعاها برای عامه مسلمانان بویژه حجاج تهیه شده تا درطول راه و مکان های زیارتی آنها را بخوانند.
د. مجموعه ادعیه و صلوات مختلف که در یک برگ آن تاریخ کتابت ۱۲ صفر ۱۲۲۳ق ذکر شده است. این بخش همچنین یک” اجازه” روایی دارد که به صاحب دلائل الخیرات و الحزب الاعظم می رسد( تصویر شماره سه و چهار).
ﻫ. اسماء اصحاب البدرین: علاوه بر مواردی که ذکر شد در حاشیه این مجموعه تعدادی دعا و صلوات نوشته شده است. در یکی از این صلوات ها با عنوان «صلوات بر فخر کائنات و چهار یار و اون ایکی امام» به ترتیب بر پیامبر (ص) و خلفا و ۱۲ امام درود فرستاده شده است.
برای مشاهده تصاویر و توضیحات نسخه ها اینجا کلیک کنید.
منبع: پایگاه عبرت پژوهی تاریخی