میراث مکتوب- کتاب «تحلیل فلسفی نظریه اخلاقی فخر رازی» اثر هاشم قربانی در ۳۰۴ صفحه به همت مؤسسه بوستان کتاب به چاپ رسید.
فخرالدین محمد بن عمر رازی در میان اندیشمندان سرزمین‌های اسلامی، نامی پرآوازه است و فکرورزی انتقادی و سخنوری او شهرتی چشمگیر دارد. رازی می کوشد از چارچوب‌های فلسفی و کلامی تعین یافته زمان خود فراتر رود و طرحی تازه در فلسفه اخلاق دراندازد. بنیادهای اخلاقی در حوزه سعادت، کمال، لذت و مسئله سلامت نفس از مهمترین مؤلفه‌هایی است که فخر رازی آنها را در امر اخلاقی تحلیل می‌کند.
اثر پیش رو با توجه به تنوع آرای رازی، کوشیده است مؤلفه‌های اخلاق نگاری رازی را با رویکردی فلسفی تبیین و صورت بندی کند و نوآوری‌های را از حیث روش و محتوا بازنماید.
ساختار اثر
این کتاب در سه فصل تألیف شده است؛ نویسنده در فصل اول از این کتاب با عنوان «بنیادهای اخلاق فلسفی فخر رازی» به بررسی تحلیل کمال و گونه شناسی آن در اندیشه رازی پرداخته و تحلیل سعادتمندی معطوف بر کمال قوه نظری و عملی در اندیشه رازی را شرح داده و تحلیل لذات و متعلقات آن در اندیشه رازی را به رشته تحریر درآورده است.
«تحلیل سلامت نفس نزد فخر رازی و مؤلفه‌های خطاناک آن» عنوان دومین فصل از کتاب حاضر است که در آن دیدگاه رازی در تحلیل سلامت نفس؛ از حالت طبیعی تا فضیلت مداری کمال گرا مورد تأکید قرار گرفته و امراض و رذیلت‌های اخلاقی و درمان آنها (مرز حسادت ورزی؛ چیستی، مراتب، علل و درمان آن، مرض دنیادوستی و راهکار درمانی آن و مرز حرص و بخل ورزی و درمان آن) تبیین شده است.
مؤلف در سومین و آخرین فصل از این کتاب با عنوان «واکاوی پیش عامل‌های صدور فعل و تحلیل فلسفی فعل اخلاقی در اندیشه رازی» به بیان فرآیند صدور فعل اختیاری انسان پرداخته و عقل نظری و عقل عملی و چگونگی ارتباط آنها در صدور افعال اخلاقی را بررسی کرده و تحلیل آگاهی و پیش زمینه‌های مؤثر در فرآیند صدور رفتار (چیستی و گونه‌شناسی آگاهی در صدور فعل ارادی و تحلیل عوامل غیر معرفتی در آگاهی به منفعت و صدور فعل) را مورد تأکید قرار داده است.
مرز انگار وارونگی ارزش‌ها
از رذائل اخلاقی انسان انگاره وارونگی ارزش‌های مندرج در سعادتمندی انسان است. در میان گونه‌های مختلف بهورزی و سعادتمندی زیست انسانی، آنچه شایسته اولویت‌بندی است، ترسیم زندگی بر پایه ارجحیت سعادات نفسانی بر سعادات بدنی و خارجی است. اما در صورتی که مؤلفه‌هایی چون مقام، شهرت و ثروت به عنوان اصول زندگی برتر محسوب شوند، شاهد وارونگی ارزش‌ها هستیم.
مطابق با تعبیر رازی، نزد بسیاری از آدمیان، این مؤلفه‌ها، نشانگر زندگی بالاتر است و شاخص‌هایی اند در ارزیابی زندگی. همچنین تفاخر بر مال، مقام و نزدیکان تفاخر بر اخسّ مراتب از اسباب سعادت است که دغدغه مندی نسبت بدان انسان را از دست‌یابی به سعادت نفسانی بازمی دارد. و حال آن که این سعادات، ابزاری برای تحقق دادن به مراتب بالادستی اخلاقی و معنوی باید لحاظ شوند.
منبع: مهر