به یاد ابوالحسن نجفی

اما او در کار معلمی از شیوۀ سقراط پیروی می‌کرد و می‌کوشید تا حقیقت هر کس را با طرح چند سؤال ساده از درون خودش بیرون بکشد. شاید ذکر خاطره‌ای در این زمینه بهتر از هر توضیحی مبیّن شیوۀ او باشد. روزی در اوایل دهۀ ۱۳۷۰ در اتاقش در مرکز نشر دانشگاهی در محضرش بودم که صحبت از سینما شد. آن روزها دو فیلم معروف را در سینماهای تهران نمایش می‌دادند که هم من و هم نجفی هر دو فیلم را دیده بودیم، یکی فیلم دانتون (۱۹۸۳) به‌کارگردانی آندری وایدا و بازیگری ژرار دوپاردیو، و دیگری فیلم زندگی و دیگر هیچ (۱۹۸۹) به‌کارگردانی برتران تاورنیه با بازیگری فیلیپ نواره. من، شاید چون هنوز جوان بودم و فکر می‌کردم دنیا اصلاح‌پذیر است، دانتون را ترجیح می‌دادم، و او شاید چون به‌فراست دریافته بود که درنهایت چیزی جز عشق به فریاد آدمی نمی‌رسد، فیلم زندگی و دیگر هیچ را می‌پسندید. بحثمان به درازا کشید و او درنهایت از من پرسید که اگر قرار باشد یکی از آن دو فیلم را دوباره ببینم، کدام یک را انتخاب می‌کنم، و من در کمال حیرت دیدم که فیلم زندگی و دیگر هیچ را انتخاب می‌کنم! جالب است که امروز هم بعد از گذشت بیش از ۳۰ سال از آن ایام، تفریباً هیچ چیز از فیلم دانتون در خاطرم نمانده- مگر البته قدری حمام خون و برخی اطوارهای اغراق‌آمیز روبسپیر و دانتون- اما تقریباً تمام فضای حاکم بر فیلم زندگی و دیگر هیچ هنوز در ذهنم زنده است و هنوز هم اگر فرصتی دست دهد بدم نمی‌آید دوباره آن فیلم را ببینم.

نجفی بر ادبیات قدیم فارسی احاطه داشت، ادبیات مدرن جهان را می‌شناخت، زبان‌های فرانسوی و انگلیسی را به‌خوبی می‌دانست، با زبان عربی آشنایی داشت، و نظریۀ نقش‌گرای مارتینه را که هنوز هم یکی از قوی‌ترین نظریه‌های زبان‌شناسی است از محضر خود مارتینه در دانشگاه سوربن فرانسه فرا گرفته بود. او هیچ‌گاه فارغ از کار ترجمه و تألیف و تدریس نبود و این‌همه وی را مبدّل به یکی از برجسته‌ترین ادیبان و زبان‌شناسان زبان فارسی کرده بود. یادش گرامی و راهش پررهرو باد!