میراث مکتوب- یکی از ابزارهای دیوان استیفا برای ثبت دخل و خرج کشور، دفاتر مالی است. دفتر توجیهات یکی از انواع دفاتر مالی است که در گذشته به ثبت هزینه های جاری اختصاص داشته است. در دفتر توجیهات، اطلاعات مربوط به هزینه های صورت گرفته به صورت مجزا در دو بخش توجیهات و مقررات نوشته می شد. سپس حواله ها، بروات و فرامین مالی در ذیل هر بخش به طور جداگانه ثبت و محل پرداخت مشخص می شد. تمامی امور فوق توسط مستوفی کل کنترل می شد تا هیچ گونه خطایی در ثبت اطلاعات رخ ندهد. بررسی دفاتر توجیهات نشان می دهد که نظام مالی دولت صفوی در زمینه ثبت هزینه ها از یک روند منظم پیروی می کرده و تقریبا نظام بودجه بندی دولت صفوی براساس مندرجات این دفاتر طرح ریزی می شده است.
کتاب «بررسی ساختار ظاهری و محتوایی دفاتر توجیهات در عصر صفوی» بر مبنای اسناد دوره صفوی موجود در آستان قدس رضوی، ساختار ظاهری و محتوایی دفاتر توجیهات را بررسی کرده است.
این کتاب در شش فصل تنظیم شده است. فصل نخست به اهمیت پژوهش و پیشینه تحقیق، معرفی و نقد و بررسی منابع استفاده شده اختصاص دارد. فصل دوم برای درک بهتر جایگاه دفاتر مالی دوره صفوی، ابتدا تشکیلات مالی این عصر معرفی و سپس دفاتر مالی این عصر شناسایی و تفاوت آن با دفتر توجیهات بررسی شد تا علت گزینش دفتر توجیهات به عنوان موضوع پژوهش مشخص شود. همچنین برای نشان دادن مولفه تداوم نظام دیوانی، به سابقه این دفاتر از قرن چهارم نگاه کوتاهی شد. در فصل سوم، ساختار سندشناسی و شکل ظاهری دفتر توجیهات بررسی شد. هدف اصلی این بخش، ارائه شیوه چیدان ظاهری دفتر توجیهات در دیوان است و فصل چهارم و پنجم به این دو بخش اختصاص دارد. فصل ششم هم به نتیجه گیری از مطالب اختصاص دارد.
الهه محبوب فریمانی در معرفی کتاب «بررسی ساختار ظاهری و محتوایی دفاتر توجیهات در عصر صفوی» چنین آورده است: دیوان سالاری و سازمان اداری در ایران دوره اسلامی همواره مورد توجه محققان بوده؛ به ویژه آنکه اداره امور آن بیشتر به دست ایرانیان انجام می شده است. دیوان ایرانی، طی قرون و با توجه به مقتضیات هر دوره تغییر و تحولاتی داشته و با توجه به سیاستِ خاندان حاکم سازمان یافته است. در دوره صفوی با اقتباس از سنت های اداری ایرانی، تشکیلات اداری و به تبع ان نظام مالی تاسیس شد. در دیوانِ این عصرِ، دفاتر مالی گوناگونی بنا بر نیازهای متفاوت به وجود آمد که هر کدام کاربرد خاصی داشت. یکی از این دفاتر، دفتر توجیعات بود که ه ثبت هزینه های دیوان و دربار اختصاص داشت. بررسی ساختار ظاهری و محتوایی و چگونگی تدوین این دفتر، موضوع اصلی این کتاب است.
کتاب «بررسی ساختار ظاهری و محتوایی دفاتر توجیهات در عصر صفوی در 377 صفحه منتشر شده است. علاقه‌مندان برای تهیه این کتاب می‌توانند از طریق فروشگاه مجازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (به آدرس: http://bookshop.nlai.ir) اقدام به خرید کنند.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه ملی