میراث مکتوب- کتاب «ایران و شاردن در آثار فیلسوفان قرن هجدهم فرانسه (منتسکیو، ولتر، روسو، دیدرو و نویسندگان دایره المعارف)» با تألیف و گردآوری فاطمه عشقی، قسمتی از مؤثرترین پژوهش‌های یکی از بزرگ‌ترین جهانگردهای قرن هفدهم، یعنی ژان شاردن را بررسی می‌کند.
فاطمه عشقی می‌گوید معمولا نویسندگان معرف اندیشۀ عصر خویش هستند و تاریخ قدیم و جدید ایران، جغرافیا و اخلاقیات و مذاهب مختلف آن، منابعی بودند که به‌ویژه باعث الهام بخشیدن به متفکران منتقد غرب شد. او ضمن بیان این مطلب که اگر نوشته‌های نویسندگان قرن هجده فرانسه، به‌ویژه مشاهیری چون منتسکیو، ولتر، روسو و اولین دائرة المعارف‌نویسان فرانسه را بررسی کنیم، مشاهده می‌کنیم که ایران در آثارشان اهمیت خاصی داشته است، این پرسش را مطرح می‌کند که چگونه اطلاعات قابل توجهی از ایران در دسترس آنها قرار گرفته است؟
نویسنده توضیح می‌دهد که در اروپا از قرن پانزدهم، بعد از کشف قاره آمریکا، میل به شناسایی کشورهای دوردست (آمریکا، آفریقا و آسیا) رونق گرفت. تداوم این کشش، در آثار نویسندگان بزرگ قرن شانزدهم فرانسه چون رابله و مونتین محسوس است. در همان زمان مونتین، در متون گوناگون خود، غرور و شخصیت غیرقابل انعطاف اروپاییان را مورد انتقاد قرار داد.
با این‌حال شناخت ایران اما در طی نیمه دوم قرن هفدهم شروع شد. زمانی که افراد تحصیل‌کرده زبان فارسی را آموختند و مدت زمان زیادی را در این کشور سپری کردند. در همین زمان گرایش به سوی تمایلات غیربومی و بیگانه به کمک درک زبان‌ها گسترش یافت و از آنجا هر کشور مکانی دلخواه برای نگارش در سفرنامه‌ها پیدا کرد. ثروت معنوی و مادی شرق همچون تجارت، مردان فرهیخته را به خود جذب کرد. کشف جنبه‌های فرهنگی و مذهبی زندگی شرقی‌ها مردان حساس را بی‌تفاوت نگذاشت. آنها را با اروپاییان به قیاس گذاشتند و با به نقش کشیدن واکنش‌های انتقادآمیز بر عادات اروپاییان، پیش‌فرض‌هایی برای تولد بعضی عقاید متجددانه شکل گرفت.
بخش اول کتاب به معرفی مختصر سفرنامه‌های مهمی که جهانگردان از خاطرات سفرشان به ایران نوشته‌اند، پرداخته است. این معرفی اجمالی به محقق اجازه می‌دهد که با مشهورترین جهانگردان این عصر که اسناد و مدارک متنوع و متعددی را گردآوری کردند تا برای آیندگان سهولت شناخت ایجاد شود، آشنا شود. این اسناد و مدارک بعدها به برجسته‌ترین منابع اولیه ادبیات اعصار مبدل می‌شوند. زندگی‌نامه و شخصیت شاردن و همچنین روایت‌های مقایسه‌ای سفرهایش بین ایران و اروپا که متفکران را تحت تأثیر قرار داده نیز از دیگر مباحث این بخش از کتاب است.
با بررسی زندگی شاردن، اطلاعات اندک در دسترس، خاطرات و ارتباطات پراکنده‌اش به دست آمده است. این اطلاعات زندگی‌نامه، دیدگاه و سطح دانش او را به خواننده نشان می‌دهد و تعلقاتش به سنت پروتستانی به عنوان ویژگی خاص او در برداشت‌های اجتماعی‌اش آشکار می‌کند. از سویی اهداف شاردن برای سفر به شرق و از سوی دیگر دیدگاه استثنائی‌اش به جنبه‌های متفاوت اجتماعی بی‌بدیل بودن سفرنامه‌اش نسبت به دیگر جهانگردان به‌ویژه رقیبش تاورنیه، به واسطه بررسی زندگی‌نامه شاردن بهتر نشان داده می‌شود. نویسنده معتقد است بدون شناخت نوشته‌های شاردن، مطالعۀ جامع منابع شرقی فلاسفه قرن هجدهم فرانسه ممکن نیست.
کتاب بخش‌هایی از خاطرات و سفرنامه‌های شاردن را شامل می‌شود که توجه فلاسفۀ عصر روشنگری را به خود جلب کرد. محتویات برجسته بیشتر محدود به آداب و رسوم، فرهنگ، هنر و ادبیات و فلاسفه ایرانی است که حتی بعد از قرن هجدهم سرمشق متفکران اروپایی شد. بخش توصیفات مشهور شاردن در مورد شهر اصفهان و منطقه تخت جمشید تلاشی است تا به گونه‌ای معقولانه حکاکی‌ها و نقوش برجسته‌اش را توصیف کند. به این مناسبت شوق کشف شناخت دین زرتشت بر او مستولی می‌شود و این یکی از موضوعاتی است که شاردن بر آن مکث دارد. در بخش دیدگاه‌های فلسفی شاردن، به نظریۀ او دربارۀ اثر آب و هوا بر اخلاقیات و سپس مطالعه طولانی‌اش در مورد اسلام ایرانی که جایگزین دین ایرانیان باستان شده، پرداخته شده است.
نهایتا در انتهای این بخش، نویسنده با توسل به اسناد به همراه بررسی سطح دانش فارسی و اروپایی شاردن، بعضی از تناقضات و ضعف‌های او را آشکار می‌کند. این نکات به خواننده و پژوهشگر فرصت می‌دهد تا دلایل موفقیت سفرنامۀ او، که همچون آرشیو ارزشمندی در قرن هجدهم نزد تک‌تک فلاسفه آن دوران دست به دست می‌گردد، روشن شود.
نویسنده در بخش دوم کتاب معرفی آثار شرق‌شناسان و متفکرانی را که بلافاصله بعد از سفرنامۀ شاردن، تحقیقات‌شان انتشار یافت و به بسیاری از اخبار او سندیت داده، مد نظر داشته است. در این قسمت در چهار فصل جداگانه، به تأثیر سفرنامۀ شاردن بر آثار مشهور فیلسوفان قرن هجدهم پرداخته شده است. ترتیب معرفی فلاسفه بر حسب تاریخ تولد و آثارشان است: منتسکیو، ولتر، روسو و نویسندگان دائرة المعارف. در هر فصل جنبه‌های مختلف تأثیرپذیری و زمینه‌هایی که به‌ویژه مسیر راهگشایی برای تحقیق نسل‌های بعدی بوده بررسی شده است. زمینه‌های سیاست، مذهب و نظریات آب و هوایی، بر حسب میزان تأثیری که فیلسوفان از آنها الهام پذیرفته‌اند، در اولویت قرار گرفته است.
سرفصل‌های کتاب نیز عبارتند از: معرفی شاردن، محتویات سفرنامۀ شاردن، بخش فلسفی سفرنامۀ شاردن، بررسی سفرنامۀ شاردن، تأیید سفرنامۀ شاردن از سوی شرق‌شناسان و دانشمندان اواخر قرن هفدهم، تأثیر روایات شاردن بر آثار منتسکیو، ولتر و ایران، روسو و سفرنامۀ شاردن و دائرة المعارف و سفرنامۀ شاردن.
کتاب «ایران و شاردن در آثار فیلسوفان قرن هجدهم فرانسه (منتسکیو، ولتر، روسو، دیدرو و نویسندگان دایرة المعارف)» با تألیف و گردآوری فاطمه عشقی، در ۲۶۲ صفحه، شمارگان ۳۰۰ نسخه و به قیمت ۴۵۰۰۰ تومان از سوی انتشارات ماهریس منتشر شده است.