میراث مکتوب- آیین نکوداشت دکتر فتح الله مجتبایی روز سه شنبه، اول مردادماه، با حضور جمعی از اهالی فرهنگ در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.
در این مراسم، سید کاظم موسوی بجنوردی، آیت الله دکتر مصطفی محقق داماد، پروفسور ابهی سینگ، دکتر غلامعلی حداد عادل، دکتر ژاله آموزگار، دکتر نصرالله پورجوادی و دکتر اصغر دادبه به ایراد سخن پرداختند.
موسوی بجنوردی: مجتبایی از افتخارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی است
در ابتدای مراسم کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، گفت : از زمانی که استاد مجتبایی برای نخستین مرتبه قدم به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گذاشت نزدیک به 33 سال می‌گذرد و ما از افتخار همکاری مدوام ایشان در تمامی این سال‌ها برخوردار بوده‌ایم. طی این چند دهه گاه ریاست بخش ادیان و عرفان را به عهده داشت و گاهی هم ادبیات. البته زمان‌هایی هم بوده که همزمان هر دو حوزه را مدیریت کرده است. بنابراین برای من و همکارانم نه‌تنها یک دوست قدیمی و عزیز به شمار می‌آید، بلکه بی‌اغراق می‌توانم تأکید کنم که حضور او در این مرکز از جمله افتخارات ما است.
وی در ادامه افزود: استاد مجتبایی را از نگاه علمی می‌توان مهم‌ترین فرد در زمینه دین‌شناسی در کل کشورمان دانست. در ارتباط با شبه‌قاره و هندوستان هم اغراق نیست اگر بگویم فردی بهتر از او نداریم؛ چراکه از مطالعات گسترده‌ای برخوردار است. او در حوزه ادبیات هم از چهره‌های شاخص به شمار می‌آید و بواسطه تخصص و تسلط بالا همواره علاقه‌مندان و فعالان عرصه ادبیات از نظراتش بهره‌مند می‌شوند.
محقق داماد: مجتبایی، به حوزه‌های مغفول در الهیات توجه داشته است
آیت الله مصطفی محقق داماد، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، گفت: در دانش الهیات که بخش‌های مختلفی دارد نکات مختلفی نیز طرح شده که کمتر به آن اشاره شده است هرچند که تا حدودی مرحوم مطهری به آن مباحث توجه داشته است استاد مجتبایی نیز از جمله عالمانی است که به این حوزه های مغفول در الهیات توجه تام داشته در این زمینه تلاش و مطالعه داشته اند. البته کسانی که در ادیان غیر اسلامی و ادیان الهی مطالعه کرده باشند اندک بوده اند . بنده در برابر استاد مجتبایی می گویم دست مریزاد ما باید آزادانه ادیان را تحقیق کنیم و آنها را به خوبی بشناسیم.
ابهی سینگ: در مجتبایی می‌توان حکمت را دید
پروفسورابهی سینگ، رایزن فرهنگی سفارت هند در تهران از دیگر سخنرانان این مراسم بود، او نیز در بحث خود عنوان کرد:« اگر شاعری بودم به افتخار ایشان و در ستایش او شعری می سرودم. در او چیزی نهفته است که حکمت را می توان دید. او محقق دانش و حوزه‌های مختلف است. رویکرد متبحرانه او ادیان تطبیقی را غنا بخشیده است. او به وحدت معرفتی رسیده است که می توان این امر را در تحقیقاتش دید. توجه او به متون هندی باعث شده که او ایده‌ای نوین و بدیع در پژوهش‌های هندی داشته باشد. اگر ایران امروز کسی چون دکتر مجتبایی دارد به خاطر محیط و مردم ایران است که توانسته چنین نابغه ای را پرورش دهد. مراسم بزرگداشت دکتر مجتبایی فرصتی برای بزرگداشت روابط نزدیک میان ایران و هندوستان است. این افتخار و امتیاز و مایه سرافرازی است که در این بزرگداشت سهیم باشم و از شما برای تقویت رشته های پیوند هند و ایران سپاسگزارم و برایتان حیاتی شاد و سلامت آرزو دارم.
حداد عادل: مجتبایی نمونه ایرانی فرهیخته است
دکتر غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم از سخنرانان این مراسم بود، او عنوان کرد:« 50 سال است که مجتبایی را می شناسم. آن زمانی که در دانشگاه تهران فلسفه می‌خواندم می‌دیدم که دکتر مهدوی تا چه اندازه به وی احترام می گذارد. من در خلال این سال‌ها از او بسیار نکته‌ها آموختم.به نظر من، استاد مجتبایی نمونه ایرانی فرهیخته است. وی تسلط زیادی در معارف و ادبیات سنتی ما دارد. او دو جهان شرق و غرب را یعنی در میان هندوها و در هاروارد زندگی کرده است. دکتر مجتبایی هیچ روز از عمر خودشان را هدر نداده‌اند. ما کمتر کسی به جامعیت استاد مجتبایی سراغ داریم. ما در سال‌های اخیر کسی را نداریم که هاروارد، از او برای تدریس دعوت کند. هر کاری استاد مجتبایی کرده قابل احترام و استفاده است».
آموزگار: مجتبایی همواره قابل استناد است
دکتر ژاله آموزگار، پژوهشگر فرهنگ و زبان های باستان، در بحث خود به صدماتی که مجتبایی در جریان 28 مرداد متحمل شده بود، پرداخت و عنوان کرد که خاطرات او واقعا شنیدنی است با کسی کینه‌‌ورزی نکرده است. وی شعر زیبای افلاطون و کتابی درباره تاریخ و فرهنگ ایران نوشته است که از آثار مرجع به حساب می آیند و هنوز می توان به آنها استناد کرد.
پورجوادی: آثار مجتبایی از تنوع و عمق بسیار برخوردار است
دکتر نصرالله پورجوادی، استاد عرفان دانشگاه تهران نیز سخن گفتن درباره استاد مجتبایی را سهل و ممتنع دانست و معتقد است که آثار او از تنوع و عمق بسیار برخوردار است. او همچنین بر مطالعات گسترده دکتر مجتبایی در حوزه ادیان تطبیقی، ادیان هند و علوم هند اشاره کرد و آن ها را شایسته تقدیر دانست.
دادبه: زبان و ادبیات فارسی بخشی از هویت مجتبایی شده است
دکتر اصغر دادبه، در سخنانی به جامعیت استاد مجتبایی از منظر زبان و ادب فارسی اشاره کرد و گفت: استاد مجتبایی از جمله کسانی است که زبان و ادب فارسی هویتشان شده است. به قول قدما ایشان آب را از سرچشمه نوشید و شاید به این دلیل باشد که جامعیت علمی دارد. از دیگر ویژگی‌های او، فرهیختگی و خردمندی است و از این منظر نوع کمیاب ویژه ای است.
در انتهای مراسم از کتاب “گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ” که مجموعه مقالات استاد مجتبایی در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی است و به کوشش خانم میترا حسنی گردآوری شده است؛ رونمایی شد. همچنین لوح تقدیر و نشان مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی توسط کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به دکتر مجتبایی اهدا شد.
در پایان مراسم دکترمجتبایی ضمن تشکر از حاضران در مراسم، گفت: سخنانی درباره من گفته شد که برخاسته از مهر و محبت دوستان است و خودم را هرگز شایسته این سخنان نمی‌دانم. ابوریحان بیرونی در بستر مرگ بود که یکی از فقهای زمان به عیادت او رفت. ابوریحان از او سؤالی پرسید. فقیه گفت در حال مرگ هستید و دانستن چه سودی برای تو دارد؟ او گفت بهتر است که دانا از دنیا بروم. برای بیرونی دانستن با بودن یکی بود؛ برای من هم بودن در دانستن است و هنوز هم در فکر دانستن هستم. کسی نمی‌تواند استاد شود چرا که همه چیز را باید بداند و من هنوز طلبه‌ام و همه چیز را نمی دانم.
********
فتح‌الله مجتبایی در سال ۱۳۰۶ در تهران به دنیا آمد. مقدمات ادبیات و علوم رسمی را در فراهان اراک فرا گرفت. پدر و اجداد وی از مستوفیان دوران قاجار بودند و جد و نیای ایشان از بزرگان صوفیه طریقت نعمت‌اللهی، مجتبایی در چنین خانواده‌ای تعلیمات مقدماتی را پشت سر گذاشت و همین زمینه نیز مطالعات او را به تاریخ ادیان و فلسفه شرق و هند کشاند. در سال ۱۳۳۲ از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی درجه لیسانس گرفت، و از آن سال تا ۱۳۳۸ در دبیرستانهای اراک و تهران و دانشسرای عالی به تدریس ادبیات و زبانهای خارجی اشتغال داشت. در ۱۳۳۹ از طرف وزارت فرهنگ برای آشنایی با روشهای جدید تألیف کتابهای درسی به خارج از کشور اعزام شد و پس از یک دوره مطالعه و تحقیق در این زمینه در ایالات متحدهٔ آمریکا (دانشگاه کلمبیا، نیویورک) به کشور بازگشت و مأمور تهیه و تدوین کتابهای درسی در ادبیات برای دبیرستانها شد.
دکتر مجتبایی در دوران تحصیل خود از محضر استادان بزرگی در داخل و خارج از کشور استفاده نمود و برای آشنایی با عرفان هندی مسافرت‌های متعددی به هند و پاکستان داشت. دکتر مجتبایی درجه دکتری تاریخ ادیان و فلسفه شرق را از دانشگاه هاروارد آمریکا در سال ۱۳۵۰ اخذ نمود و در مرکز مطالعات ادیان جهان آمریکا، تاریخ تطبیقی ادیان را تحصیل نمود. دکتر مجتبایی هم‌اکنون عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و همچنین عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. از دکتر فتح‌الله مجتبایی تاکنون بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب، مقاله و شعر و نقد کتاب به صورت تألیف و ترجمه و تصحیح به زبانهای فارسی و انگلیسی در ایران و خارج از ایران منتشر شده‌است.
لازم به ذکر است که کتابخانه شخصی دکتر مجتبایی به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اهدا شده است.
منبع: پایگاه مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی