میراث مکتوب- دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در هفتۀ سخنرانی که به مناسبت جشن بهمنگان از سوی بنیاد فرهنگی هنری فرش رسام عربزاده برگزار شد، روز چهارشنبه 6 بهمن‌ماه 1400 سخن گفت.
وی در ابتدا با گرامیداشت نام و یاد زنده‌یاد رسام عربزاده، او را بزرگمرد هنر فرشبافی ایرانی، بدایع نگار و آفرینندۀ بی بدیل یک سدۀ اخیر عرصۀ فرش توصیف کرد.
وی در ادامه به معرفی برنامۀ حافظۀ جهانی پرداخت و گفت: در اوایل دهه 1990م/ 1368 خورشیدی، پس از ایجاد بخش ارتباطات و اطلاعات در یونسکو، مفهوم حافظه جهانی(MoW) شکل گرفت و اعضای شرکت‌کننده در کنفرانس عمومی یونسکو در سال 1991 تصمیم گرفتند تا برنامه حافظۀ جهانی را برای پیشبرد حفاظت و دسترسی به میراث مستند بشری (مشتمل بر نسخه‌های خطی، اسناد، کتیبه‌ها، نقشه‌ها و میراث شنیداری و دیداری)، از طریق توسعه آرشیوهای صوتی تصویری، میکروفیلم کردن و دیجیتالی نمودن میراث مستند بشری به کشورهای عضو اعلام نمایند.
دکتر ایرانی افزود: پس از مشورت با متخصصان، برنامۀ ثبت “حافظه جهانی” با تمرکز بر حفظ و نگهداری میراث مستند به تصویب رسید و ساختار سه کمیتۀ ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی مشخص شد و از همه کشورهای عضو خواسته شد کمیته‌های ملی حافظه جهانی را در کشورهای خود تأسیس کنند.
وی با اشاره به امکان تخریب میراث‌های گذشته و ضرورت و اهمیت حفاظت از اسناد کنونی و آینده برای نسلهای آتی، گفت: یونسکو در سال 1992 با هدف صیانت از میراث مستند، تسهیل در دسترسی و انتشار آن و ایجاد آگاهی عمومی در خصوص اهمیت میراث مستند بشری این برنامه را تصویب کرد.
دکتر ایرانی همچنین با اشاره به ابتنای فلسفۀ تأسیس حافظه جهانی بر اصول سازمان ملل متحد و یونسکو، و ذکر مواردی همچون تأکید پیش نویس اساسنامه یونسکو بر انتشار گسترده فرهنگ و تعلیم عدالت و آزادی و صلح به بشر برای تضمین شرافت و کرامت انسان، گفت: بر اساس بیانیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد، حق مسلم همه مردم، دانستن حقیقت رویدادهای گذشته است و حق دانستن بدان معنا است که اسناد و میراث‌های مستند، نسخ خطی، نقشه‌ها و کتیبه‌ها و … باید حفظ شوند و اقدامات لازم برای جلوگیری از نابودی، پنهانکاری و جعل اسناد صورت گیرد و بایستی دسترسی به اسناد، برای انجام پژوهشها و تحقیقات تاریخی تسهیل و تسریع شود.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با اشاره به شکل‌گیری کمیته حافظه جهانی در ایران در سال 1386 به عنوان یکی از کمیته‌های کمیسیون ملی یونسکو در ایران، گفت: تاکنون بیش از 60 اثر به ثبت ملی رسیده، 10 اثر ثبت جهانی شده و 4 اثر هم ثبت منطقه‌ای و مشترک شده است.
وی ضمن بیان این که هر كشور هر دو سال يك بار می‌تواند دو اثر برای ثبت در حافظه جهانی به يونسكو پيشنهاد دهد، افزود: البته ثبت اثر منطقه‌ای و مشترک محدودیتی ندارد و این موضوع مجال کار بیشتر برای ثبت‌های بیشتر را فراهم می‌کند.
دکتر ایرانی همچنین با بیان این که تا کنون 193 اثر از سوی کشورهای عضو در برنامه جهانی کمیتۀ حافظۀ جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، به عنوان نمونه می‌توان به ثبت سمفونی شماره 9 بتهوون از سوی آلمان، رمان «جادوگر شهر اوز» از سوی آمریکا،آرشیو صوتی موسیقی سنتی و نسخ خطی آثار ناکسی دونِگبا و چند اثر دیگر از سوی چین، نسخ خطی سایوا و نسخ خطی پزشکی آی آی اس تامیل از سوی هند، و نسخه های خطی مصور هنری و یک نسخه از شاهنامه فردوسی از سوی مصر اشاره کرد.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب افزود: هر کشور می‌تواند نسخه‌ای را که در کتابخانه خود نگهداری می‌کند، هر چند مربوط به دیگر فرهنگ‌ها باشد ثبت کند و ثبت شاهنامه توسط کشور دیگر برگ افتخار دیگری برای ایران است.
ثبت ملی در کشور
دکتر ایرانی همچنین در خصوص ثبت یک اثر در سطح ملی گفت: ثبت یک اثر در فهرست ملی، توسط کمیته ملی حافظه جهانی، پس از بررسی در کمیته کارشناسی و بحث و تبادل نظر با مدیر پیشنهاد دهندۀ اثر، در کمیته رأی‌گیری و به تصویب می‌رسد.
وی ضمن بیان این مطلب که ثبت در فهرست‌های ملی و منطقه‌ای بر اساس همان معیارهای ثبت در فهرست بین‌المللی حافظه جهانی انجام می‌گیرد، افزود: فهرست ملی به دولت‌ها و سازمان‌های مربوطه کمک می‌کند تا از کل میراث مستند موجود در سازمان‌های مختلف و بخش خصوصی آگاه شوند و تدابیر لازم را جهت حفاظت این آثار از خطر به کار گیرند.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب ادامه داد: در ثبت آثاری که برای فهرست منطقه‌ای مطرح می‌شود و ثبت آن در هر کمیته منطقه‌ای تأیید شود، اگر به نحوی شکلی از همکاری میان کمیته‌های ملی و منطقه‌ای وجود داشته باشد، یک اثر بعد از ثبت ملی می‌تواند برای ثبت منطقه‌ای معرفی شود.
وی ضمن بیان این مطلب که آثار ثبت شده در فهرست ثبت ملی کمیته حافظۀ جهانی از افتخارات آن کشور به حساب می‌آید و موجب می‌شود توجهات منطقه‌ای و جهانی به آن بیشتر شود، افزود: این سعادت نصیب من شد که گام کوچکی برای ثبت ملی نقشه‌های بنیاد فرش رسام عربزاده بردارم و سهم اندکی در معرفی هنر فرشبافی سنتی و کلاسیک ایرانی داشته باشم و می‌توان در آینده برای امکان سنجی ثبت منطقه‌ای این نقشه‌ها اقدامات لازم را صورت داد.
دکتر ایرانی پس از تشریح مراحل ثبت اثر در برنامه حافظه جهانی و وجوه اهمیت ثبت ملی و نیز معرفی آثاری از ایران که ثبت جهانی شده است، از اهمیت کار زنده‌یاد عربزاده سخن گفت و اظهار کرد: به اعتقاد من ایشان دو تحول شگرف را در فرش ایرانی ایجاد کرد؛ یکی این که فرش را از زیر پا به بالای سر برد و چشم و ذهن و دل را اسیر خلاقیت خود کرد و یک زیرانداز مصرفی را به یک چشم‌انداز بصری تبدیل کرد و دیگر این که او نقش‌های متعارف سنتی فرش را درهم شکست اما با حفظ همان چارچوب‌های سنتی، نقوشی باشکوه با شیوه‌های جدید و خلاقانه عرضه کرد و زبان جدیدی برای هنر، ادبیات و عرفان گشود.
وی افزود: این نقشه ها حاصل کوشش‌های شبانه‌روزی مرحوم رسام عربزاده است که وی را بحق بدایع‌نگار فرش ایران اطلاق کرده‌اند، او به ایران و هنر و ادبیات و عرفان ایران، به خصوص به مولوی عشق می‌ورزید. او معنویت را در تاروپود فرشها متجلی کرد و مولوی را با رنگین‌کمانی از رنگها و طرحها به زبان آورد و عشق خود را به عرفان به منصۀ ظهور رساند.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب در پایان گفت: ثبت نقشه های فرش رسام عربزاده در سال 1397 به عنوان میراث ملی کشور گامی مهم و مقدمه‌ای در جهت جهانی‌سازی این هنر اصیل ایرانی است و راه معرفی جهانی هنر زنده‌یاد عربزاده با این ثبت ملی هموارتر خواهد شد.
در پایان این نشست لوح تقدیری از سوی بنیاد فرهنگی هنری فرش رسام عربزاده و به دست سرکار خانم ژیلا عربزاده به دکتر اکبر ایرانی، تقدیم شد.
