میراث مکتوب- کتاب «فضائل بلخ» اثر ابوبکر عبدالله بن عمر بن داود الواعظ بلخی و ترجمۀ آن به زبان فارسی توسط عبدالله بن محمد القاسم الحسینی، با تصحیح و تحقیق و مقدمۀ علی میرانصاری از سوی انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) منتشر شد.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در بخشی از نوشتار خود بر آغاز این کتاب آورده است:
«تألیف کتاب‌های اختصاصی در تاریخ یا فضائل شهرها، از گونه‌های قابل توجه در تاریخ‌نگاری دورۀ اسلامی است و سودمندی‌های تاریخی و اجتماعی و اقتصادی در این‌گونه از آثار، بسا که در دیگر مآخذ تاریخی و جغرافیایی کمتر به دست می‌آید؛ به ویژه که شمار قابل توجهی از تواریخ محلی مشتمل بر ذکر علماء و محدثان و دیگر معاریف شهرها بوده و مایۀ کمال تأسف و دریغ است که نمونه‌های مهمی از این قبیل آثار در طول تاریخ از میان رفته و اینک از آنها، تنها نامی یا پاره‌ای منقولات در دیگر آثار در دست است. از مجموع شواهد چنین به نظر می‌رسد که پس از یورش مغول، تألیف تواریخ محلی یا فضائل‌نویسی برای شهرها، از آن دست که در سده‌های پیشین و به‌ویژه در حلقه‌های اصحاب حدیث و امثال ایشان ملاحظه می‌شد، کمابیش از رونق افتاد و آثار پیشین نیز، به ادلۀ گوناگون در معرض اتلاف و فراموشی قرار گرفت. به هر حال، آنچه از این قبیل آثار که از دست تطاول روزگار برکنار مانده و اینک در اختیار ماست، برای درک فضای تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی سده‌های پیش اهمیت تمام دارد، همچون کتاب فضائل بلخ که گرچه اینک نشانی از اصل عربی آن، تألیف واعظ بلخی در دست نیست، ترجمۀ فارسی آن به قلم یکی از عالمان سدۀ ٧ق می‌تواند حکایت از اصل کند و ارزش‌های آن از هر جهت چشمگیر است. گرچه این کتاب پیشتر نیز منتشر شده، شناسایی نسخۀ دیگری از کتاب، راه را برای تصحیح جدیدی از آن، همراه تحقیقات و تعلیقات سودمند گشود و اکنون که این مهم به همت و پشتکار همکار دانشمند ما، آقای دکتر علی میرانصاری صورت گرفته است، پژوهشگران تاریخ و دلبستگان ادب فارسی فرصت می‌یابند، فضائل بلخ را در جامۀ نوین دوباره ملاحظه کنند و از فواید آن بهره ببرند».
همچنین علی میرانصاری در بخشی از مقدمه خود بر این کتاب، نوشته است: «فضائل بلخ، یکی از متونِ کُهنِ زبان فارسی است. اصل این کتاب، به زبان عربی و به قلم شیخ‌الاسلام ابوبکر عبدالله بن عمر بن محمد بن داود الواعظ البلخی در ۶١٠ق/١٢١٣م، فراهم آمد و توسط عبدالله بن محمد بن القاسم الحسینی البلخی، به زبان فارسی در ۶٧۶ق/١٢٧٧م ترجمه شد. این کتاب، مشتمل است بر زندگینامۀ هفتاد نفر از مشایخ بلخ که در طول هفت سده (سدۀ ١-٧ق/٧- ١٣م)، هر کدام به طریقی، با این شهر مرتبط بوده‌اند.
تصحیح این کتاب و تحقیق در باب ویژگی‌های آن، یکی از اهداف پروژۀ «میراث فرهنگی و هنر بلخ» بود. این پروژه توسط دانشگاه آکسفورد و با هدفِ تحقیق در باب «تاریخِ شهر بلخ، در سده‌های اولیۀ اسلامی» شکل گرفت. زمان آغاز پروژه در سپتامبر ٢٠١١م (شهریور ١٣٨٩ش) بود و تا سپتامبر ٢٠١۵م (شهریور ١٣٩۴ش) ادامه یافت. موسسۀ Leverhulme Trust عهده‌دار حمایت مالی این حرکت شد و برخی از بنیاد‌ها از جمله وزارت فرهنگ افغانستان، موزۀ ملی کابل و نمایندگی باستان‌شناسی فرانسه در افغانستان (DAFA) نیز با این پروژه همکاری کردند. برای تحقّقِ اهداف پروژه، تیمی متشکل از کارشناسان و متخصصان در حوزه‌های مربوط به تاریخ، باستان‌شناسی، سکه‌شناسی، سرامیک، نقشه‌برداری، متون فارسی، عربی و چینی تشکیل شد. وظیفه‌ای که در این پروژه برعهدۀ من بود، عبارت می‌شد از: تصحیح فضائل بلخ و تحقیق دربارۀ جنبه‌های تاریخی، رجالی و نیز ویژگی‌های زبانی ــ ادبی آن».
علاقه‌مندان برای تهیۀ این کتاب که در ۶٨۴ صفحه، با شمارگان ۵٠٠ نسخه و بهای ٧۵٠هزار تومان منتشر شده است، می‌توانند از راه‌های زیر اقدام کنند:
مراجعۀ حضوری به فروشگاهِ انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به نشانیِ تهران، نیاوران، کاشانک، شمارۀ ۲۱۰
مراجعه به فروشگاه اینترنتی انتشارات مرکز به نشانیِ store.cgie.org.ir
تماس با انتشارات مرکز با شمارۀ تلفن ۰۲۱۲۲۲۹۷۶۷۷
ارسال پیام به شمارۀ واتس‌اپ ٠٩١٢٧٣۶٢۶٨۴