میراث مکتوب – کتاب فرهنگ و تمدن مغرب اسلامی در عصر بنی مرین اثر دکتر عباس برومند اعلم و رقیه انارکی توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر شد.
نویسندگان کتاب در معرفی دولت بنی مرین این گونه آورده اند:
بر ویرانه های موحدون در مغرب ادنی و اوسط حکومت هایی چون بنوحفص و بنوعبدالواد و در مغرب اقصی حکومت مقتدر بنی مرین روی کار آمدند. بنی مرین به لحاظ نژادی از مجموعه قبائل بزرگ زناته محسوب می شدند و پیش از موحدون با هیچ حکومتی همکاری و همراهی نکرده و بصورت قبایل کوچرو در صحراهای حدفاصل بلاد سجلماسه تا وادی ملویه در تحرک بودند. در عهد موحدون و تحت فشار مجبور به همراهی و همکاری شدند و این ائتلاف و همکاری را تا پایان این دولت ادامه دادند. آنان در دهه های نخست قرن هفتم هجری موفق به تشکیل دولت در مغرب اقصی شدند و حدود دو و نیم قرن یعنی تا اواخر قرن نهم هجری به حیات خود ادامه دادند.دولت بنی مرین در بخش اعظم حیات خود دولتی مقتدر و با شکوه بود که کارنامه ارزنده ای را در همه زمینه های سیاسی، فرهنگی، علمی و اقتصادی از خود به جای گذاشت.
دوران حکومت آنان در مغرب مصادف با آشفتگی های بزرگ در شرق و غرب عالم اسلامی بود. حمله ویرانگر مغول که همچون تندبادی شرق سرزمین های اسلامی را درنوردید و سقوط خلافت عباسی(656ق)، استمرار جنگ های صلیبی در سواحل شرقی و جنوبی مدیترانه و آغاز روند سقوط سرزمین اندلس به دست حکومت های مسیحی، نمونه هایی از این آشفتگی های بزرگ است.
در این دوران کمتر می توان در نقطه ای از بلاد اسلامی منطقه ای امن، آباد و باثبات یافت. اما مغرب تحت سیطره بنی مرین، در آشفته بازار قرن های هفتم و هشتم هجری، چنین نقطه ای است. اقتدار سلاطین بنی مرین، مغرب اقصی را به منطقه ای تبدیل کرد که مردم و نخبگان می توانستند در آن با آرامش زیست نمایند. همین امنیت و ثبات است که مغرب اقصی را در این دوره به مقصد مهاجران فراوان (بویژه نخبگان) از شرق و اندلس تبدیل می کند که در بخش مربوطه در متن کتاب بدان پرداخته شده است. از دیگر سو اهتمام سلاطین بنی مرین به عمران و آبادانی و توسعه فعالیت های اقتصادی و رشد اصناف و صاحبان حرف، مغرب اقصی قرون هفت و هشت هجری را به مقصدی مطمئن برای فعالان اقتصادی، تاجران و صاحبان حرف تبدیل کرد. اما مهمتر از همه، سیاست ها و رویکرد سلاطین مرینی در عرصه علمی و فرهنگی است.
می دانیم که عصر موحدون با توجه به رویکرد خاص مذهبی این دولت عصر آشفتگی فکری و مذهبی و تعطیلی مراکز تعلیم و تربیت و تنگنای دانشمندانی است که حاضر به همراهی با قرائت رسمی حاکم نبودند. دوران بنی مرین از این جهت متفاوت است. حمایت از اکثر شاخه های علمی اعم از علوم دینی و علوم طبیعی در کنار تکریم فراوان عالمان و دانشمندان از یکسو و نهضت مدرسه سازی و گسترش نهادها آموزشی از سوی دیگر، مغرب عصر بنی مرین را به کانون مهم علمی و فرهنگی در غرب سرزمین های اسلامی در این دوره تبدیل کرد. ویژگی های فرهنگی و علمی این دوره، در کنار بازگشت به قدرت فقه مالکی که در عصر موحدون مهجور گردیده بود، تاثیرات مانایی را بر جامعه و فرهنگ مغرب بر جا گذاشت.
مطالعه بر روی فرهنگ و تمدن اسلامی در مغرب در عصر حاکمیت بنی مرین که موضوع این کتاب است گامی هرچند کوچک در جهت تکمیل جدول منابع مطالعاتی در حوزه تاریخ اسلام در شمال آفریقا است که متاسفانه هنوز بسیار خالی و نحیف است. نباید تردید کرد که مغرب اسلامی یکی از دو بال تمدن اسلامی بوده و هست و بر ما مشرق نشینان است که این منطقه را به خوبی بشناسیم و موضوع تحقیقات خود قرار دهیم.
این کتاب یک اثر توصیفی است که در آن سعی شده یک روایت پیوسته از ابعاد مختلف حیات مغرب اقصی در عصر بنی مرین ارایه شود و البته گاه بصورت محدود به تحلیل داده ها نیز پرداخته شده است. بنابراین این اثر با روش توصیفی و بدون استفاده از هر چارچوب نظری که اقتضای تبیین است، به رشته تحریر درآمده است.
منبع: انجمن ایرانی تاریخ