میراث مکتوب – چهار رسالۀ خطی از میراث ادبی و دینی مسلمانان بوسنی و‌هرزگوین در قالب کتابی به زبان عربی با عنوان «نوادر المخطوطات العربیة البوسنویة» به قلم علی‌اکبر ضیایی، چاپ و منتشر شد.
کتابخانه غنی «غازی خسروبیک» در سارایوو، دارای ذخائر معنوی مسلمانان بوسنی است که در طول جنگ خانمان‌سوز بالکان و حملات صرب‌های بوسنی به همت اندیشمندان این سرزمین از نابودی نجات یافت.
هزاران نسخه خطی این کتابخانه به‌عنوان مهم ترین ارزش‌های دینی این مسلمانان اروپایی به‌شمار آمده و تعدادی از محققان و مصححان ایرانی درصدد احیای این میراث دینی و شناساندن آنها به نسل جدید مسلمانان بوسنی و هرزگوین و تثبیت جایگاه تاریخی اسلام در بالکان هستند که از جمله آنها علی‌اکبر ضیایی است که با سال‌ها پژوهش، بخش کوچکی از آن میراث را در کتاب «نوادر المخطوطات العربیة البوسنویة» به اندیشمندان ایرانی و جهان اسلام معرفی کرده است.
در این کتاب که به زبان عربی است، چهار رساله «رسالة فی فضیلة الجماعة، تألیف مصطفی بن محمد الآقحصاری (ت.1169هـ «إجازة الحاج عثمان بن عمر الاخسقه وی (ح. 1208هـ) لمصطفى فهیم بن أحمد الآقحصاری البوسنوی»، «رسالة فی تحقیق لفظ چلبی، تألیف: حسن کافی الآقحصاری (د.1025هـ)» و «اصول الحکم فی نظام العالم، تألیف: حسن کافی الآقحصاری (د.1025هـ)»، تحقیق و منتشر شده است.
رسالۀ نخست درباره فضیلت نماز جماعت است که توسط مصطفی بن محمد اقحصاری نوشته شده و نویسنده با استناد به روایات و آیات قرآنی، فضیلت اقامه نماز به‌صورت جماعت در مساجد را به اثبات رسانده است. لازم به یادآوری است که اقحصار همان شهر پروشات کنونی در منطقه تروانیک است که مرکز دینی علمای بوسنی به‌شمار می‌آمد و بزرگانی چون حسن کافی اقحصاری در این شهر می‌زیسته‌اند و حوزه‌ای دینی بزرگی در آن مکان برقرار بوده و صدها طالب دینی از آنجا برخاسته‌اند.
رسالۀ دوم، اجازه‌نامه یکی از علمای عصر عثمانی به مصطفی فهیم اقحصاری است که بیانگر اهمیت جایگاه اجازه در روایت بوده و تاریخ علم حدیث در بوسنی و هرزگوین را تبیین و نشان می‌دهد که نویسندگان بوسنیایی در عصر عثمانی تا چه اندازه از دانش علم حدیث پیشرفت کرده بودند.
رسالۀ سوم، متعلق به شیخ حسن کافی اقحصاری بوده که درباره لفظ چلپی در آن دوره است و نویسنده این واژه را تفسیر و تبیین کرده و معانی مختلف آن‌را تشریح کرده است. شیخ حسن کافی اقحصاری از همان منطقه پروشات برخاسته و نائب مشیخه اسلامی در اوائل قرن یازدهم بوده و علاوه بر علم حدیث و لغت و اصول فقه از متکلمین ماتریدی مذهب بوده است . رساله چهارم، درباره فقه سیاسی اسلام و نقد حکومت عثمانی در دوره سلطان مراد دوم است و اهمیت این رساله در تبیین علل افول حکومت اسلامی براساس روایات و سخنان حکمای دینی نهفته است. وی در این رساله، 300 سال قبل از انحلال امپراتوری عثمانی می‌نویسد که دادن امتیازات نامحدود به نظامیان جوان به‌عنوان ینی چری، سبب زیاده‌خواهی آنها و رواج فساد و بی‌بندباری می‌شود و به همین علت ورود نظامیان به حکومت را به صلاح امت نمی‌داند و معتقد است که حاکم اسلامی باید خود شخصا رهبری ارتش را برعهده داشته و از نزدیک با لشگریان خود در تعامل نزدیک باشد و رفاه‌طلبی و گوشه‌نشینی و انزواطلبی حاکم را سبب شیوع مفاسد جبران‌ناپذیر در حکومت می‌داند. از طرف دیگر شیخ حسن کافی به‌عنوان یک فقیه اعتقاد راسخی به جهاد فی سبیل الله داشت و خود شیخ در تعداد زیادی از جنگ‌های مسلمانان بالکان با کفار منطقه شرکت فعال داشته است.
کتاب «نوادر المخطوطات العربیه البوسنویه» از سوی نشر بین‌المللی امین، در تعدادی محدود برای محققان و علاقه‌مندان به تاریخ مسلمانان بالکان منتشر شده است.
منبع: کتابخانه مجلس