میراث مکتوب- انتشارات فرهنگستان هنر (متن) مرقع نفیس هند و ایرانی از گنجینه نسخ خطی کاخ موزه گلستان را منتشر کرد.
نسخه مرقع هند و ایرانی در سال ۱۳۴۹ به ثبت رسیده است و از جمله اسناد ارزشمندی محسوب می‌شود که بیانگر مناسبات فرهنگی و هنری دو تمدن بزرگ شرق است.
این اثر فاخر مجموعه‌ای از آفرینش‌های هنری بسیار زیبای عصر صفوی و گورکانی را به نمایش گذاشته و به گفته کارشناسان، چینش و تدوین این اثر در ایران صورت گرفته است و چنان‌که سنّت جاری در فرهنگ اسلامی است، با مدح و ثنای الهی آغاز می‌شود. این نسخه شامل مجموعه‌ای مرکّب از خوشنویسی استادان بنام ایرانی، همچون میرعماد حسنی، و نگارگران بزرگی همچون فرخ بیگ، بشنداس، بالچند و منصور نادرالعصر است.
این نسخه به همراه ضمیمه‌ای به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر شده است که سرآغاز این ضمیمه نفیس را بهمن نامورمطلق، رئیس فرهنگستان هنر، به رشته تحریر درآورده است. درآمد آن را نیز آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، نوشته است و در ادامه، سه یادداشت با عناوین «طربخانه خط و نقش» از یعقوب آژند، استاد دانشگاه تهران؛ «پیوستاری از تقریب هنر و معنا در دو تمدن» از حسن بلخاری، استاد دانشگاه تهران و رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و «در شناخت مرقع هند و ایرانی» از میلو کلیولند بیچ، مدیر سابق نگارخانه‌های آرتور سکلر و هنر فریر و موزه هنر هند؛ منتشر شده است.
در بخشی از نوشتار پژوهشی حسن بلخاری در این اثر نفیس آمده است: «در باب نسبت هنری ایران و هند باید متذکر شد که قدمت این دو به درازای نسبت فرهنگ، اندیشه و حکمت دو تمدن است . با تعمق، بحث و فحص در سرآغازین اشتراکات ریگ ودا و اوستا در عرصه حکمت و اندیشه و در عرصه هنر، معماری و ارتباطات هنری میان این دو می توان تأثیر معماری و معماران تخت جمشید را بر جای جای بنای قصر«پاتالی پوترای آشوکا »به مثابه نماد ملی هند امروز، به ویژه سرستون «سورونات»، به عیان مشاهده کرد. همچنین نمادین اشکال هندی همچون نیلوفر آبی در آثار هنری ایران، از جمله طاق بستان کرمانشاه، قابل تأمل و ملاحظه است. بی تردید سیر و سلوک اندیشه بر ارتباطات این دو تمدن فهرستی کلان و پرماجرا خواهد بود که از حوصله این نوشتار بیرون است. ارتباط و تعاملی که «مرقع» پیش رو شاهد و ناظری بر این مدعاست؛ «مرقع» درخشانی که قطعا برآمده از تاریخ بلند پیوند دو فرهنگ ایران و هند است. به عبارتی کلمه «مرقع» نه تنها پیوستاری از آثار هنری و فنی که خود پیوستاری از پیوند دو تمدن بزرگ ایران و هند نیز هست. در این میان، مهاجرت برخی نگارگران ایرانی به هند که پس از توبه شاه طهماسب (و البته عللی دیگر) صورت گرفت و خود مبنای ظهور هنر ایرانی – هندی با عنوان مشهور «مکتب مغولی» در نگارگری گردید بسیار شایان توجه است. اما چرا مکتب مغولی؟ از این رو که پادشاهان گورکانی را سلاطین مسلمان مغول می گفتند… بنابراین اصطلاح سلاطین مسلمان مغول به سلسله گورکانی اطلاق می شد و عنوان مکتب مغولی برگرفته از همین نام است.
این سلسله با ظهیرالدین محمد بابر یعنی پنجمین پشت از نسل تیمور با عنوان سلسله گورکانی، یا همان سلاطین مسلمان مغول هند، در سال ۱۴۹۴م با قدرت یافتن بابر در شهر فرغانه آغاز شد. توجه ویژه ظهیرالدین به هنر و به خصوص نگارگری سبب انتقال برخی تصاویر مکتب نگارگری هرات به دربار وی و الگو قرار گرفتن این آثار برای ایجاد سبکی جدید در نگارگری شد؛ سبکی متأثر از نگارگری ایرانی و در عین حال برخی عناصر هندی؛ سبکی که چند قرن مبنای نقاشی های دربار گورکانی شد… .
اما «مرقع» پیش رو یکی از اسناد بسیار متقن ارتباط گسترده هنری ایران و هند است؛ مجموعه ای مرکب از خوشنویسی استادان بنام ایرانی همچون میر عماد حسنی و نگارگران بزرگ هندی همچون بشنداس، بالمند و منصور نادرالعصر. مرقع هند و ایرانی، چنان که سنت جاری در فرهنگ اسلامی است، با مدح و ثنای الهی آغاز می شود و سپس اثری از بشنداس، از مشهورترین نگارگران دربار گورکانی، می آید، و او بود که به دستور جهانگیر برای تصویر کردن سیمای شاه عباس به ایران اعزام شد. آثاری که او در ایران و دربار شاه عباس خلق کرد مورد توجه جهانگیر قرار گرفت، آثاری که چنان که از مرقع بر می آید کاملا تحت تأثیر نگارگری ایرانی است. آثار دیگر نگارگری موجود در این مرقع کاملا هندی – ایرانی است؛ از پرتره ای که کاملا شبیه کارهای رضا عباسی است تا پرتره های دیگر که در صورت و سیما کاملا هندی هستند و به ویژه آثاری که کاملا طبیعت گرایانه اند، همچون آثار منصور نادرالعصر.
از فرهنگستان هنر ایران به دلیل بذل همت در نشر چنین آثاری که در نوع خود کم نظیر، بل بی نظیر هستند به نوبه خود سپاسگزارم و برای همه دست اندرکاران این تلاش عظیم فرهنگی هنری آرزوی توفیق و تعالی دارم.»
گفتنی است کتاب نفیس «مرقع هند و ایرانی» با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و در قطع رحلی منتشر شده است.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی