میراث مکتوب- قطب‌الدین محمد معروف به درویش قطب‌الدین فرزند محمدتقی از شاعران بزرگ اسماعیلی قهستان در قرن 11 هجری قمری است که در روستای یَهن از توابع دهستان القور در 40 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بیرجند، زندگی می‌کرده است.
از قطب‌الدین، دیوان اشعاری با بیش از 2500 بیت مشتمل بر 359 غزل، 56 رباعی و یک قصیده، به یادگار مانده است، اما تا پیش از این، هیچ اثری از مجموعه اشعار او منتشر نشده بود. «دیوان اشعار قطب‌الدین یَهنی» اولین مجموعه چاپ شده از آثار این عارف و درویش معروف قهستانی است. با هدف معرفی این اثر، با مفید شاطری، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند و یکی از تدوین‌کنندگان این کتاب، گفت‌وگویی انجام شده است.
مفید شاطری به چگونگی دست یافتن به این اشعار اشاره می‌کند و می‌گوید: در حین کنکاشی که همراه با امید آخوندی، برای پیدا کردن اسناد و نسخ خطی جهت مستندسازی کتاب «تاریخ و جغرافیای بلوک القور» در آبادی‌های این بلوک و روستای یَهن، انجام می‌دادیم، به نسخه‌های خطی ارزشمندی دست یافتیم که به لحاظ میراث تاریخی، فرهنگی و ادبی این خطه دارای ارزش والایی بود. یکی از این نسخ، دیوان شعری از یکی از شعرای اسماعیلی مذهب دوران صفویه بود که تاکنون نه کسی او را به عنوان شاعر مطرح کرده و نه شعری از او چاپ شده بود.
بیم آن می‌رفت که این اشعار زیبا از بین بروند
وی با اشاره به اینکه مرور زمان و نگهداری ناصحیح از این دیوان، موجب پوسیدگی و افتادگی بخش‌هایی از آن شده بود، ادامه می‌دهد: بیم آن می‌رفت که این اشعار زیبا که دارای ارزش ادبی بالایی هم هستند، از بین برود و دیگر نشانی از آن باقی نماند، به همین جهت با هدف حفظ و حراست از این میراث فرهنگی، بازخوانی و تصحیح آن را شروع کردیم. در حین کار، نسخه‌های دیگری هم که در دست افراد منطقه بود، پیدا کردیم اما مبنای کار همان قدیمی‌ترین نسخه بود. پس از اتمام کار، از حامد نوروزی، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند، درخواست کردیم تا کار را بازنگری کرده و مقدمه‌ای نیز برای کتاب بنویسد.
عشق و درد محورهای اصلی شعر قطب‌الدین است
شاطری با بیان اینکه اشعار قطب‌الدین یَهنی شباهت بسیاری به اشعار حافظ دارد و مشخص است از او الگو گرفته است، اضافه می‌کند: بخش اعظم اشعار او را غزلیات عرفانی تشکیل می‌دهند و به مسائلی همچون وحدت وجود، تفوق عشق بر عقل و مساله تجلی و ظهور اشاره می‌کند. اشعار ساده، روان، قابل فهم و دارای آهنگ موسیقیایی خاصی است و همانطور که حامد نوروزی در مقدمه کتاب ذکر کرده، عشق و درد محورهای اصلی شعر قطب‌الدین است.
نگاه فرامذهبی قطب‌الدین در اشعار
وی نگاه فرامذهبی قطب‌الدین را جالب‌توجه‌ترین بخش اشعار می‌داند و می‌گوید: شاعر مشخصا اسماعیلی است اما اشعارش با دید و نگاه فرقه خاصی تنظیم نشده و حتی در قسمت پایانی دیوان و اشعار دو بیتی، تمامی 12 امام شیعیان را مدح کرده است و دیوان را با شعری در مدح امام زمان (عج) به پایان می‌رساند.
به گفته وی، نفوذ کلام قطب‌الدین در میان اهل معرفت و حتی عامه مردم تا حدی بوده که او را ملجأ و پناهگاه خود می‌دانستند. این نکته در مسئله دفع شرارت‌های گروهی از ترکمن‌های مستقر در منطقه که با چپاول‌های گاه‌وبی‌گاه خود، آسایش و آرامش را از چشم اهالی ربوده بودند، در اقوال شفاهی معمّرین منطقه مشهود است.
این پژوهشگر و نویسنده بیرجندی، در ادامه با بیان اینکه «یَهن» در گذشته مرکز اسماعیلیان خراسان به شمار می‌رفته است، ادامه می‌دهد: کتب و نسخ خطی بسیاری در این منطقه موجود است که می‌تواند برای پژوهشگران حوزه ادبیات و تاریخ جالب توجه باشد. این نسخ تاکنون چاپ نشده‌اند و تا این اتفاق رخ ندهد کسی هم از آنها مطلع نخواهد شد. اینگونه نسخ در کل خراسان جنوبی فراوان است و باید کسی برای شناسایی، بازخوانی و تصحیح آنها همت کند. البته که این کار به هزینه و زمان نیازی دارد و تنها با عشق و علاقه فراوان می‌توان پیش رفت، اما چاپ آنها، منجر به ماندگاری آثار و نام اشخاص خواهد شد.
به گفته شاطری، «دیوان اشعار قطب‌الدین یَهنی» که به همت امید آخوندی و مفید شاطری، گردآوری، بازخوانی و تصحیح شده است، اولین مجموعه از این شاعر بزرگ قهستانی است و به صورت کتاب توسط نشر چهاردرخت منتشر و راهی کتابفروشی‌ها شده است.