ميراث مكتوب – ادبیات فارسی گوهری است بر افسر فرهنگ ایرانی که ادبیات ترکیۀ عثمانی، هند اسلامی و آسیای صغیر ترک را زیر نفوذ خود قرار داده و منبع الهام شاعران و نویسندگانی چون گوته، امرسون، متیو آرنولد و خورخه لوئیس بورخس بوده است و ویلیام جونز، تاگور، فورستر و بسیاری دیگر آن را ستوده‌اند.
با این حال هرگز توجهی که شایستۀ ادبیات فارسی است به آن نشده است. علی رغم اینکه دربارۀ هنر و معماری ایرانی و اخیراً سینمای ایران، مطالب گسترده‌ای در سطوح مختلف و برای مخاطبان گوناگون نوشته است. تاریخ ادبیات فارسی پاسخی است بدین نیاز که تاریخی تازه، جامع و تفصیلی را از این موضوع پیش روی خوانندگان می‌نهد.
بیش از یکصد سال از تألیف یکی از نخستین تاریخ‌های ادبیات فارسی به شیوه‌ای نظام‌مند و مستند توسط هرمان اتۀ آلمانی و نگارش تاریخ ادبی ایران (در چهار جلد) به همت ادوارد براون انگلیسی می‌گذرد. تاریخ ادبیات ایرانی یان ریپکای چک هم نیم قرنی از عمرش گذشته است. در میان این آثار ارزشمند، نمی‌توان به آسانی از کنار اثر سترگ دکتر ذبیح الله صفا در تاریخ ادبیات فارسی گذشت.
البته در این میان پژوهش‌های پراکندۀ فراوان و رساله های ارزشمندی دیده می‌شود اما بسیاری از این تک‌نگاری‌ها در گذر زمان کم‌رنگ می‌شود.
در دورۀ هجده جلدی تاریخ ادبیات فارسی دانشمندان برجسته در هر زمینه با رویکرد انتقادی تازه ای به تحقیق در موضوع مورد مطالعۀ خویش می پردازند و هرجلد از این مجموعه دربرگیرندۀ نمونه های گویا و فراگیری از این ادبیات است.
تاریخ ادبیات فارسی تازه ترین کتاب در سرگذشت دوازده قرنی شعر و ادب فارسی است که به اهتمام «بنیاد فرهنگ ایرانی» و «مرکز مطالعات ایرانشناسی» دانشگاه کلمبیا، با شرکت گروهی محققان فرنگی و معدودی ایرانی نوشته شده است.
سرویراستاران و در واقع، سلسله جنبان این کار سترگ دکتر احسان یارشاطر رئیس بنیاد و مرکز یادشده و نیز ویراستار دانشنامۀ ایرانیکا است.
عناوین مجلدات هجده گانۀ این کتاب عبارت است از:
مجلد اول: مقدمه ای کلی بر ادب فارسی
مجلد دوم: شعر فارسی در عصر کلاسیک؛ سدۀ دوم تا سدۀ نهم هجری؛ شامل قصیده، غزل، رباعی
مجلد سوم: شعر فارسی در عصر کلاسیک؛ سدۀ دوم تا سدۀ نهم هجری؛ شامل مثنوی؛ انواع مسمطات و ترکیب بندها، قطعه؛ طنز و هجو؛ شهرآشوب
مجلد چهارم: حماسۀ پهلوانی، شاهنامه و میراث آن.
مجلد پنجم: نثر فارسی
مجلد ششم: ادبیات دینی و عرفانی
مجلد هفتم: شعر فارسی از سدۀ نهم تا سیزدهم هجری؛ از صفویه تا آغاز نهضت مشروطیت
مجلد هشتم: شعر فارسی بیرون از ایران؛ شبه قاره هند، آناطولی، آسیای مرکزی پس از تیمور
مجلد نهم: نثر فارسی بیرون از ایران؛ شبه قارۀ هند، آناطولی، آسیای مرکزی پس از تیمور
مجلد دهم: تاریخ نگاری ایرانی
مجلد یازدهم: ادبیات اوایل سدۀ چهاردهم؛ از دورۀ مشروطیت تا عهد رضاشاه.
مجلد دوازدهم: شعر فارسی امروز، از 1320 تا ایران، افغانستان و تاجیکستان عصر حاضر
مجلد سیزدهم: قصه و نمایشنامۀ امروزی
مجلد چهاردهم: زندگینامۀ شاعران و نویسندگان دوران کلاسیک
مجلد پانزدهم: زندگینامۀ شاعران و نویسندگان دوران جدید؛ اصطلاحات ادبی
مجلد شانزدهم: نمایۀ جامع
مجلد هفدهم: مجلد همراه 1: ادبیات ایران پیش از اسلام
مجلد هجدهم: مجلد همراه 2: ادبیات در زبان های ایرانی غیر فارسی، کردی، پشتو، بلوچی، آسی، ادبیات فارسی، شفاهی و تاجیک.
همچنان که از عنوان مجلدات به وضوح بر می آید، رویکرد تاریخ ادبیات فارسی نه یکسره و بدون استثنا ترتیب تاریخی دارد و نه کاملاً موضوعی است . همچنین در این مجلد سعی شده است سهم زیادی از کتاب به شعر، داستان و نمایش نویسی امروزی داده شود تا حوزه ها در چارچوب وسیع تر تحقیقات و نقدهای ادبی فارسی قرار گیرد.
مجلد پیش رو (مقدمه ای کلی بر ادب فارسی) مجلدی مقدماتی است و به موضوعاتی می پردازد که در بسیاری از رشته های مطالعات مربوط به ادب فارسی مشترکند. در حقیقت در این مجلد مطالبی برگزیده شده اند که وجوه مشترک بسیاری از حوزه های ادبی و قهراً مشترک فیه تمامی مجلدات بعدی است و عملاً نقش پیش زمینه را برای مندرجات آن مجلدات ایفا می کند که به گفتۀ مؤلفان شیوه ای سودمند و از جهاتی تازه است.
فصول این مجلد عبارت است از:
فصل 1 – سنت ادبیات فارسی کلاسیک
فصل 2 – منشأ و تحول فارسی ادبی
فصل 3 – تاریخ ادبیات
فصل 4 – عروض: وزن و قافیه
فصل 5 – نظریۀ ادبی سنتی: زمینۀ عربی
فصل 6 – بلاغت فارسی
فصل 7 – صور خیال (فهرستی از صور خیال در شعر فارسی)
فصل 8 – گونه های ادبیات درباری
فصل 9 – انواع ادبیات دینی
فصل 10 – معما
فصل 11 – تأثیرات ایران قبل از اسلام و هند در ادبیات فارسی
فصل 12 – تأثیرات هلنیستی در ادبیات فارسی کلاسیک
فصل 13 – تأثیرات عربی در ادبیات فارسی
فصل 14 – ادبیات فارسی و هنرهای مربوط به کتاب
فصل 15 – نسخه های خطی در عرصه های زبان فارسی
فصل 16 – چاپ و نشر
فصل 17 – کتاب و کتابداری
پیوست 1 – نشر در ایران پس از انقلاب
پیوست 2 – نشر برون مرزی کتاب های فارسی
کتاب شناسی
نمایه
ترجمه جلد اول اين اثر را دكتر مجدالدين كيواني بر عهده داشته است.
اميد آن است با انتشار و تكميل اين مجموعه كه قرار است از سوي انتشارات سخن منتشر شود اثري سترگ در تاريخ ادبيات ايران به يادگار بماند.
تاریخ ادبیات فارسی (مقدمه اي كلي بر ادبيات فارسي)/ زير نظر احسان یارشاطر – به قلم گروهی از ايران‌شناسان، ويراسته يوهانس توماس پیتر دوبرن، ترجمه مجدالدین كیوانی، تهران، سخن، 618 صفحه، بها 390000 ريال، 1393.
معرفي كتاب از سیده معصومه كلانكی