میراث مکتوب- در نخستين روزهای اسفند ۱۴۰۲، مقارن ميلاد حضرت مهدیعجّلاللّهتعالیفرجه، جلد سیودوم دانشنامۀ جهان اسلام چاپ شد اما انتشار عمومی آن تا روزهای اخير (نيمۀ ارديبهشت ۱۴۰۳؛ مقارن با برگزاری نمايشگاه كتاب، ميعاد دوستداران كتاب و اصحاب دايرةالمعارف) به تعويق افتاد.
مجلد سیودوم دانشنامه، شامل بخشی از مقالات حرف «ع» يعنی از مدخل «عالمآرای امينی» تا «عبدالمجيد سليم)» است كه زير نظر دکتر غلامعلی حداد عادل، به معاونت علمی حجتالاسلام حسن طارمیراد و معاونت اجرايی سيدناصر موسوی جزايری، با مشارکت اعضای علمی و اجرايی بنیاد دایرةالمعارف اسلامی و همراهی جمع ارجمندی از ۱۳۴ استاد و پژوهشگر در ايران (اراك، اصفهان، اهواز، بروجن، بوكان، بيرجند، تبريز، تهران، جلفا، ساوه، سنندج، شاهرود، شيراز، قزوين، قم، كاشان، كرج، كرمانشاه، مشهد، يزد) و ۱۷ دانشور (۱۶ مؤلف غيرايرانی و يك مؤلف ايرانی غيرمقيم در ايران) از ۹ كشور (اندونزی، مالزی، هند، پاكستان، تركيه، يونان، ايتاليا، آلمان و فرانسه) تهيه و تدوين شده است.
سیودومين مجلد دانشنامۀ جهان اسلام، ۲۹۵ مدخل اصلی (مشتمل بر ۳۲۶ مقالۀ تأليفشده) و ۱۲۶ مدخل ارجاعی دارد. از اين ميان، ۱۰۰ مقاله نگاشتۀ همكاران بنياد دايرةالمعارف اسلامی در ۱۷ گروه علمی-تخصصی و حوزۀ موضوعی-منطقهای در جهان اسلام، و ۹ مقاله نگاشتۀ مشترك همكاران گروههای علمی و مؤلفان خارج از بنياد است. ۲۱۷ مقاله را نيز مؤلفان ايرانی و غيرايرانی خارج از بنياد پديد آوردهاند. بخش عمدهای از مقالات جلد ۳۲ دانشنامه به معرفی اَعلام میپردازد، سرشناسانی از صحابۀ پيامبراكرمصلیاللهعليهوآله و ياران امامان معصومعليهمالسلام و عالمان و حاكمان و كنشگران تأثيرگذار بر جامعه و حكومت و فرهنگ در تمدن اسلام و ايران و سرزمينهای مسلمانان. برخی از مدخلهای اصلی مجلد ۳۲، بهتفكيك ۱۷ گروه و حوزه، عبارتند از:
آسیای صغیر و بالکان: سعيد فائق عبٰاسیيانيق (داستاننويس نامی ترك)، عبدالحميد اول و عبدالمجيد اول (سلطان ۲۷ و ۳۱ عثمانی)؛ ادبیات و زبان عربی: عامل (اصطلاحی در نحو عربی ناظر به جايگاه واژه ها در ساختار جمله)، صلاح عبدالصبور (شاعر و نمايشنامهنويس مصری و از پيشگامان شعر نو عربی)؛ اسلام معاصر: عبدالحميد دوم و عبدالمجيد دوم (سیوچهارمين و آخرين سلطان عثمانی)، عبدالعزيزبن سعود و عبداللهبن عبدالعزيز (نخستين و ششمين پادشاه عربستان سعودی)، عبدالله نِمِر درويش (فعال و مبارز سياسی معاصر و مؤسس جنبش اسلامی در فلسطين)؛ تاریخ اجتماعی: عبا (نوعی روپوش بلند زنانه و مردانه)؛ تاریخ ايران و اسلام: عباسيان (طولانیترين سلسلۀ خلافت حاكم بر قسمت اعظم جهان اسلام، از اوايل سدۀ دوم تا ميانۀ سدۀ هفتم، شامل هشت بخشِ «شكلگيری دعوت، تاريخ سياسی، ساختار اداری و نظام اقتصادی، حيات علمی و جريانهای فكری، جنبشها و قيامها، سكهشناسی، معماری، موسيقی»؛ و بخش مختص به حكومت تشريفاتی «عباسيان مصر و شام»، از سدۀ هفتم تا دهم)، عباسبن علی (از شهدای بلندمرتبۀ واقعۀ كربلا) و عبداللهبن عباس (صحابی پيامبر و شاگرد خاص حضرت علیعليهالسلام)، عباس صفوی (سه تن از شاهان سلسلۀ صفويان)، عباسميرزا (نايبالسلطنۀ فتحعلیشاه قاجار، از پيشگامان تجدد در ايران)؛ تاریخ علم: عبدالرحمان صوفی (منجم ايرانی و نويسندۀ صورالكواكب) و عبداللطيف بغدادی (فيلسوف دارای آثار در طب و جانورشناسی)؛ جغرافیا: عانه (شهری باستانی بر كرانۀ رود فرات، امروزه نام شهری در غرب عراق)، عبادل (اتحاديهای از قبايل و سلسلهای از سلاطين در نواحی جنوبی يمن)؛ شبهقارۀ هند و جنوبشرق آسیا: عايشه تونگ دائويون (پيشگام جنبش زنان مسلمان در چين)، نواب عبداللطيف (فعال اجتماعی و از پيشگامان گسترش و ترويج شيوۀ جديد آموزش در هند)؛ عرفان: عبدالقادر گيلانی (صوفی مؤسس طريقت قادريه)، عبدالله بدر حبشی (صوفی اندلسی و مصاحب و مريد ابنعربی)؛ فقه و حقوق: عبادات (بخش مهمی از ساختار جوامع فقهی و حديثی)، عام و خاص (دو اصطلاح در علم اصول فقه و يكی از فصول مهم مباحث الفاظ در اين علم)، آل عبدالجبار (خاندانی از عالمان شيعه در بحرين قديم)؛ فلسفه: ابوالحسن عامری (فيلسوف خراسانی)، عبدالرحمان بدوی (محقق معاصر مصری در حوزۀ فلسفه و تمدن اسلامی)؛ قرآن و حدیث: عايشه بنت ابیبكر (از همسران نبیّ اكرم) و عبدالرحمانبن عَوْف (صحابی معروف) و عبداللهبن مسعود (صحابی مشهور و مفسر قرآن) و عبدالعظيم حسنی (محدّث شيعی و از اصحاب امام جواد و امام هادی عليهماالسلام) ؛ کلام و فرق: عبداللهبن سبأ (شخصيتی مبهم يا موهوم منسوب به دوران خلافت امام علیعليهالسلام و از پايهگذاران جريان غلو و منتسب به گروهي به نام سبائيه)؛ مطالعات اسلامی در غرب: «عالم اسلام، مجله (۱) و (۲)» (دو مدخل جداگانه دربارۀ دو فصلنامۀ مهم در زمينۀ مطالعات اسلامی، كه از دهۀ پايانی سدۀ ۱۳ (دهۀ دوم سدۀ ۲۰ ميلادی) تا كنون مستقلًا در انگلستان و امريكا و آلمان منتشر میشوند)؛ مطالعات غرب جهان اسلام: عامريان (خاندانی از حاجبان امويان اندلس)، عبدالرحمان داخل (بنيانگذار دولت امويان اندلس)؛ هنر و معماری: عالیقاپو (دو بنای سلطنتی در اصفهان و قزوين)، آستانۀ شاهعبدالعظيم (حرم عبدالعظيم حسنی، زيارتگاهی در ری از دورۀ سلجوقی و تيموری تا دورۀ جمهوری اسلامی)، احمد عبادی (بداههپرداز موسيقی ايرانی) و عبدالرحيم عنبرينقلم (نستعليقنويس دربار بابُريان هند).
آثار منتشرشده در بنیاد دايرةالمعارف اسلامی تا بهار ۱۴۰۳، شاملِ ۳۲ جلد دانشنامۀ جهان اسلام (۱۳۷۵-۱۴۰۲)، ۳۰ عنوان کتاب مستقل از مقالات دانشنامه يا مرتبط با مقالات بلند آن و يا دانشنامهنگاری به زبانهای فارسی و عربی (۱۳۶۵-۱۳۸۱)، ۵۰ عنوان كتاب برآمده از مقالات (در قالب «مجموعۀ كتابخانۀ جهان اسلام»، مشترك با انتشارات كتاب مرجع)، ۱۳ جلد ترجمۀ دانشنامۀ جهان اسلام به زبان عربی (دائرة معارف العالم الإسلامی/ ۲۰۰۹-۲۰۲۳)، و ۲۲ عنوان کتاب مبتنی بر ترجمۀ بعضی مقالات منتخب به زبان انگلیسی (EWI Press; ۲۰۱۲) است، كه در ايام برگزاری سیوپنجمين نمايشگاه بينالمللی كتاب تهران در دو غرفۀ بنياد دايرةالمعارف اسلامی؛ (۱) كتاب مرجع (شبستان، راهرو ۷، غرفۀ ۱۵۷)، (۲) دائرة معارف العالم الإسلامی (رواق شرقی، سالن لاتين-عربی، غرفۀ ۱۸) و طیّ روزهای ديگر سال در فروشگاه تخصصی كتاب مرجع (تهران، بلوار كشاورز، خيابان فلسطين، نرسيده به ميدان، نبش كوچۀ نوبخت، شمارۀ ۳۸۰، تلفن: ۸۸۹۸۹۵۴۴، ۸۸۹۶۱۳۰۳) در معرض مخاطبان فرهيخته است.
منبع: بنیاد دائرة المعارف اسلامی